बीबीसी । ‘यदि हाम्रा कामदारहरू कोरोनाभाइरसका कारण मरेनन् भने उनीहरू भोकमरीबाट मर्नेछन्।’ कोरोनाभाइरस महामारीले कपडा उत्पादकदेखि गार्मेन्ट उद्योगका सञ्चाकहरूलाई कसरी असर पारिरहेको छ भन्नेबारे अम्बात्तुर फेशन इन्डियाका सञ्चालक विजय माहतानीले गरेको टिप्पणी हो यो।

अरू सामान्य बेलामा विजय माहतानी, उनका साझेदारहरू अमित माहतानी र शावन इस्लामले बाङ्ग्लादेश, भारत र जोर्डनमा गरी १८,००० कामदारबाट काम गराउँछन्।

तर कोरोनाभाइरस महामारीका कारण उनीहरूले अधिकांश काम बन्द गर्न बाध्य भएका छन्। अहिले ढाकास्थित एउटा उद्योग मात्र सञ्चालनमा छ, त्यो पनि पूर्ण रूपमा नभई आंशिक रूपमा सञ्चालन भइरहेको छ।

कोरोनाभाइरस सङ्क्रमण फैलिन नदिने उद्देश्यले गरिएका लकडाउनका कारणले मात्रै कामदारलाई पैसा तिर्न उनीहरूलाई गाह्रो भएको होइन। उनीहरूका अनुसार खासगरी संयुक्त राज्य र अमेरिकाका आफ्ना प्रमुख ग्राहकबाट आएका अव्यावहारिक माग प्रमुख कारण हो।

टस्कर अपारल जोर्डनका प्रमुख कार्यकारी अमित माहतानीले बीबीसीलाई भने,‘कम्तीमा कामदारहरूलाई पैसा तिर्न सक्ने कुराको सुनिश्चितता गर्न केही ब्रान्डहरूले साझेदारी र उच्च तहको नैतिकता प्रदर्शन गरिरहेका छन्।’

‘तर तयार भइसकेका अथवा हुँदै गरेका सामानको माग फिर्ता लिने, जाँदै गरेका सामानको हकमा अथवा फर्स्यौट हुन बाँकी भुक्तानीमा छुट माग्ने अवस्थाको पनि हामीले सामना गरिरहेका छौँ,’ उनले थपे।

उनीहरूले नगद भुक्तानीको सन्दर्भमा ३० देखि १२० दिनसम्मका लागि अतिरिक्त समय मागिरहेका छन्। बीबीसीले फेला पारेको एउटा इमेलअनुसार अमेरिकाको एउटा खुद्रा विक्रेता कम्पनीले अहिले गरिरहेको र पहिले माग गरिसकेका सबै सामानको भुक्तानीमा ३० प्रतिशत छुट माग गरेको छ।

अहिलेको असाधारण समयलाई कारण देखाउँदै छुट मागिएको उसले जनाएको छ। ‘गार्मेन्ट उद्योगका कामदारबारे केही नसोची साझेदारी भएकाहरूलाई मात्र बचाउन खोज्ने, पाखण्डी व्यवहार गर्ने र आफूले सामान लिनेहरूप्रति सम्मान नदेखाउने खालको उनीहरूको बेहोरा देखिन्छ,’ विजय मेहतानीले भने।

कोरोनाभाइरस सङ्क्रमणलाई लिएर गरिएका दुई महत्त्वपूर्ण लकडाउनबाट कपडा उद्योग नराम्ररी प्रभावित भएका बेला यो अवस्था देखिएको हो। उद्योगहरूले चीनबाट कच्चा पदार्थ पाउन नसकेपछि फेब्रुअरी महिनाबाट समस्या देखिन थालेको हो। चीन विश्वकै सबैभन्दा ठूलो कपडा निर्यातकर्ता हो जसले सन् २०१८ मा ११८ अर्ब डलर बराबरको कपडा निर्यात गरेको थियो।

पछिल्ला हप्तामा चिनियाँ कपडा उद्योगहरू पुनः सञ्चालनमा आएपछि गार्मेन्ट उद्योगहरूलाई फेरि पुरानो लयमा फर्किन सक्ने आस त पलायो। तर विश्वभरि देशहरू लकडाउनमा परेपछि खुद्रा विक्रेताहरूबाट हुने माग भएन।

चीन विश्वको उद्योगको रूपमा चिनिन सक्छ, तर कपडाको सन्दर्भमा बाङ्ग्लादेश, इन्डोनेशिया, कम्बोडिया, भियतनाम र म्यान्मारको भूमिका बढ्दो छ। ह्युगो बोस, थिओरी, र कोचसहितका ब्रान्ड आपूर्तिकर्ता लिभर स्टाइलका स्टान्ली जिटोका अनुसार चीनको उच्च मूल्यका कारण करिब १० वर्षयता कपडा उत्पादन त्यहाँबाट अन्यत्र विस्तार हुँदैछ।

यसको अर्थ एशियाका विकासशील अर्थतन्त्रका लागि कपडा उत्पादन एउटा महत्त्वपूर्ण उद्योग रहेछ। विश्व व्यापार सङ्गठनका अनुसार बाङ्ग्लादेश र भियतनाम विश्वका चार ठूला कपडा निर्यातकर्ता देशभित्र पर्छन्। विश्व बजारमा अहिले बाङ्ग्लादेशले ६।७ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ भने भियतनामको ५।७ प्रतिशत हिस्सा रहेको छ।

बाङ्ग्लादेशमा ४० लाखभन्दा बढी गार्मेन्ट कामदार छन्। र, गत वर्ष देशको कुल निर्यातमध्ये कपडा तथा पोसाकको हिस्सा ९० प्रतिशतभन्दा बढी थियो। डेलवेअर विश्वविद्यालयको फेशन अध्ययनसम्बन्धी विभागका सहप्राध्यापक शेङ लुका अनुसार कम्बोडिया र श्रीलङ्का पनि आफ्नो निर्यातमध्ये ६० प्रतिशतभन्दा बढी कपडा उद्योगमा निर्भर छन्।

बाङ्ग्लादेशमा उत्पादन क्षेत्रको आधाभन्दा बढी र कम्बोडियामा ६० प्रतिशत जागिर कपडा उद्योगले दिएका छन्। ती उद्योगका महत्त्वपूर्ण कामदार भनेका महिला हुन्। लुका अनुसार कोरोनाभाइरस महामारीका कारण बाङ्ग्लादेश, भियतनाम, कम्बोडिया र भारतजस्ता देशले कपडा उद्योगका चारदेखि नौ प्रतिशतसम्म कामदार कटौती गर्न सक्छन्।

बाङ्ग्लादेशले देशका कपडा उद्योगहरूलाई सघाउन खोज्नुको आंशिक कारण यो पनि हुन सक्छ। स्प्यारो अपारल बाङ्ग्लादेशका प्रबन्ध निर्देशक शाव्न इस्लामले भने, ‘बाङ्ग्लादेश सरकारले उदार खालको राहत कार्यक्रम प्रस्ताव गरेको छ, ऋणलाई लामो समयावधिको कर्जामा परिणत गर्ने र तर्कसङ्गत दरको ब्याज प्रस्ताव गरेको छ।’

‘यसले जारी सङ्कटबाट पूर्ण रूपमा पार त लगाउँदैन तर केही सहयोग चाहिँ गर्छ।’ कम्बोडिया सरकारले पनि कर मिनाहा गर्ने घोषणा गरेको छ भने कपडा उद्योगका कामदारको ज्यालाका लागि अनुदान दिने प्रस्ताव अघि सारेको छ।

सहप्राध्यापक शेङ लुका अनुसार श्रमिक अभाव, कच्चा पदार्थरूको मूल्यवृद्धि र उत्पादन क्षमतामा कमी आउने जस्ता कोरोनाभाइरस महामारीको दीर्घकालीन असरलाई ध्यानमा राखेर सरकारहरूले सघाउन खोजिरहेका छन्।

बढ्दो आलोचना र दबावपछि एच एन्ड एम र जाराका सञ्चालकले लगायत कपडा उद्योगहरूबाट गरिएको अहिलेको मागका लागि पूरै भुक्तानी गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।

उद्योगी अमित माहतानी भन्छन्, ‘थोक विक्रेता कम्पनीहरूले सघाउनुपर्छ। धनी सरकारहरूले उद्योगहरूलाई गर्ने आर्थिक सहयोग पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ।’ त्यसो नगरिए उद्योगहरू पूर्ण रूपमा निमिट्यान्न हुने उनको दाबी छ।