काठमाडौं। नेपालको नागरिकता इतिहासमै पहिलो पटक शल्यक्रियाबाट लिंग परिवर्तन गरी पुरुषबाट महिला बनेका व्यक्तिको नागरिकतामा पनि लिंग संशोधन गरिने भएको छ । अहिलेसम्म नेपालमा शल्यक्रिया गरेर लिंग परिवर्तन गरेपछि नागरिकतामा लिंग संशोधन भएको थिएन ।

शल्यक्रियामार्फत महिला बनेका भक्तपुरका एक व्यक्तिको नागरिकतामा पहिले लिंग पुरुष उल्लेख भएकोमा त्यसलाई संशोधन गरेर महिला बनाइने भएको छ । मन्त्रिपरिषदको बैठकले ती व्यक्तिलाई लिंग संशोधन गरी महिलाको रुपमा नागरिकता प्रदान गर्न जिल्ला प्रशासन कार्यालय भक्तपुरलाई निर्देशन दिने निर्णय गरेको छ ।

भक्तपुरका यी व्यक्ति जन्मँदा पुरुष थिए । उनले पुरुषकै रुपमा नागरिकता लिइसकेका थिए । तर, पछि उनलाई आफ्नो शरीर पुरुषको जस्तो विकसित भएको भए पनि भावनात्मक रुपमा आफू महिला भएको महसुस भएपछि विदेशमा गएर शल्यक्रियामार्फत लिंग परिवर्तन गराएका थिए । लिंग परिवर्तन गराएर महिला बनेपछि उनले जिल्ला प्रशासन कार्यालय भक्तपुरमा आफ्नो नागरिकताको लिंग संशोधन गरी महिला बनाउन निवेदन दिएकी थिइन् ।

नागरिकतामा लिंग संशोधन गर्न निवेदन आएपछि जिल्ला प्रशासन कार्यालय भक्तपुरमा समस्या पर्यो किनकि अहिलेसम्म कानुनमा नागरिकतामा लिंग संशोधन गर्ने व्यवस्था छैन । कानुनी व्यवस्था नभएर समस्या भएपछि जिल्ला प्रशासनले यो विषयमा समस्या समाधान गरिदिन गृह मन्त्रालयलाई पत्र लेख्यो । गृह मन्त्रालयले यो समस्यालाई मन्त्रिपरिषदसम्म पुर्याएपछि उनलाई लिंग परिवर्तन गरेर नागरिकता दिने निर्णय भएको हो ।

बैठकमा सहभागी एक मन्त्रीका अनुसार यसरी नागरिकतामा लिंग संशोधन गर्न कानुनी बाटो खुलिसकेको भने छैन । उनका अनुसार यो निर्णय बाधा अड्काउ फुकाउनका लागि मात्र भएको हो र अहिलेका लागि यी एक व्यक्तिको हकमा मात्र लागू हुनेछ । अहिले निवेदन परिसकेकोले त्यो एउटा नागरिकताको समस्या समाधान गर्नको लागि मात्र यो निर्णय भएको हो र यही निर्णयमा टेकेर अहिल्यै अन्य नागरिकतामा लिंग संशोधन गर्न भने कानुनी रुपमा मिल्दैन ।

यद्यपि पछिल्लो समय शल्यक्रिया गरेर लिंग परिवर्तन गर्ने प्रचलन बढ्दै गएपछि नेपालको कानुनमा पनि लिंग संशोधन गर्ने बाटो फुकाउन प्रक्रिया भने अघि बढिसकेको छ । २०७५ को भदौमै नेपाल नागरिकता ऐन २०६३ लाई संशोधन गर्न बनेको विधेयक प्रतिनिधिसभामा पेश गरिसकिएको छ र यो विधेयक अहिले प्रतिनिधिसभाको राज्य व्यवस्था तथा सुशासन समितिबाट पारित भएर पुनः प्रतिनिधिभामा आइसकेको छ ।

यो संशोधन विधेयकमा नागरिकताको लिंग संशोधन गर्न सकिने व्यवस्था गरिएको छ । यो संशोधन संसदका दुवै सदनबाट पारित भएर राष्ट्रपतिबाट प्रमाणीकरण भएपछि मात्र नागरिकतामा लिंग परिवर्तनको बाटो खुल्नेछ । यो संशोधन लागू भएपछि भने लिंग परिवर्तन गरेको प्रमाणित गर्न पर्याप्त हुने प्रमाणसहित जिल्ला प्रशान कार्यालयमा निवेदन दिएर नागरिकतामा लिंग संशोधन गर्न सकिनेछ ।