यो पटक ऊएक्लै भयो। तीनबर्ष अगाडि छोराले अबदेखि भ्याउँदिनहोला भनेकनो थियो। त्यसैले ऊ छोरी र श्रीमती लिएर उड्यो। छ महिना अगाडि छोरीले पनि हाइस्कुल सकी र ब्याईफ्रेन्डसँगै बस्न थाली। तर पनि उसले एकपटक छोरीलाई फोन गरेर, “जान्छेउ कि?“ भनेर सोध्यो। तर छोरीले “ ड्याड! वि वानागिभ एज मच एज टाईम टु इच अदर एज विक्यान”भनी।

सरी फर दिस टायम भनी। उसले पनि “ओके छोरी, इन्जोए योर लाईफ, टेक केयर”मात्र भन्यो। अथवा त्यति मात्रै भन्न सक्यो र फोन राखिदियो। यो पटकउसले छोरालाई चाहिँ भनेन। उसकी गर्लफ्रेण्ड प्रेग्नेन्ट भएको उसलाई थाह थियो। त्यसमाथि गर्लफ्रेण्डको ’प्रिभियस रिलेसन्सिप’ बाट अर्की एउटी सानीबच्ची पनि थिई। भर्खरै नयाँ घर किनेर नयाँ घरमा, ऊ उसकी गर्लफ्रेण्ड र उसकी बच्चीसहित बस्न थालेको थियो।

एक्लै कामगर्थ्यो ।एक्लै काम गरेर घर चलाउन, घरको किस्ता तिर्न उसलाई धौधौ हुन्थ्यो। त्यसैले ऊ चाहेर पनिजान सक्दैन थियो। तर सबभन्दा ठूलो यथार्थ चाहिँ , उसलाई आफ्नो देश र संसार छोडेर बाउको देश गइरहने जाँगर, फुर्सद र चाह केही थिएन।

अन्तिममा ऊ श्रीमतीसँग बिदामाग्न बेडरुममा गयो। ऊ सधैं झैं मुस्कुराएर उसैगरी भित्तामा झुन्डिरहेकी थिई। आजसम्म ऊ बाँचिरहेकी हुन्थी भने, ऊ यस्तो नितान्त एक्लो हुने थिएन होला। उसले साथ दिन्थी होला। ऊ आफंै पनि त नेपाल जाने भनेपछि कस्तो हुरुक्क हुन्थी। कस्तो फर्याक फुरुक गर्थी।

सबैलाई केही न केही कोसेलीपोको पार्थी। तर तीन बर्ष अगाडि नेपाल गएर फर्किएपछि उसलाई ’क्यान्सर डाईग्नोस्ड’ भयो। अरु दुई बर्ष क्यान्सरसँग लडेपछि उसले अस्पतालमै संसार त्यागी।

उसको नेपालमै मर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने कत्रो इच्छा थियो। उसले लाईफ सपोर्टहरुको बीचमा पनि आँखाभरी आँसु पारेर मौन भाकामा कति अनुनय गरेकी थिई। तर उसको अवस्था कहिलै सुधार भएन। उसको अन्तिम इच्छा कसैगरी पूरा गर्न सकिएन। अन्तिम इच्छा अधुरै छाडेर उसले संसार त्यागी।

आज ऊ भइदिएकी भए हाँस्दै र फुर्किदै अघिलाग्ने थिई। तर आज उसले त्यो देख्ने सौभाग्य पाएन। र अब कहिलै पनि पाउने छैन। मनभित्र गह्रौ पीडा लिएर उसले यो कठोरतम यथार्थलाई स्वीकार गर्यो। अनि एउटा हाते झोला लिएर उसले श्रीमतीसँग बिदा माग्यो। अनि एउटा उबर बोलाएर एक्लै एयरपोर्टतर्फ हुईकियो।

यो त्यही एयरपोर्ट थियो, जहाँ ऊ तीस बर्ष अगाडि हातमा हरियो पासपोर्ट लिएर ओर्लिएको थियो। आँखामा चमक, मनमा उत्साह र शरीरमा जोस थियो। लगेजभरी लत्ताकपडा, सेलरोटी, प्रसादी, सर्टिफिकेट र फोटाहरु थिए। त्योभन्दा धेरै आँखामा सपनाहरू थिए।

एयरपोर्टबाट पाइलो बाहिर राख्ने बित्तिकै ऊ आफ्ना सपनाहरुको बगैँचा खडा गर्नतिर लागेको थियो। सपनाहरुको बगैँचा खोस्रिँदा, खन्दा, त्यसलाई आफ्ना पसिनाका धाराले सिंचाइ गर्दा र त्यहाँ फूल फुल्न सक्ने गरी मलिलो बनाउन दिनरात नभनी मेहनत गर्दागर्दै एक दशक मिलिक्क बितेर गयो। नभन्दै यो एक दशकमा उसका सपनाहरू उसले देखे जसरी नै ढकमक भएर फुले। लटरम्म भएर फले।

अनि दस बर्षपछि ऊ फेरि त्यही एयरपोर्ट हुँदै फर्किएको थियो। आउँदा केटै थियो। फर्किँदा युवा भयो। हातको हरियो पासपोर्ट रातो भयो। लगेज टनाटन भयो र त्यहाँ आमा बुवा, फूपू, सानिमा, काकामामा र साथीभाइ सबैका निम्ति केही न केही भयो। तर किन्दै जाँदा सबभन्दा धेरै आफ्नी बेहुलीका निम्ति भयो। अथवा भएछ।

उसले सुरुमा बिहा अहिले गर्दिन भनेर कतिपटक टार्‍याे। तर आमा कहिलै भन्न छोडिनन्। आमाले निकै समय लगाएर उसका निम्ति केटी हेरिरहिन। अन्ततः उसलाई जुरेकी केटी आमाले फेला पारिन्। एउटा फोटो र चिठी लेखेर पठाएकी थिइन्। फोटो देखेपछि भने, यो पटकउसले नाई भन्नै सकेन। अनि ’हुन्छ’ भन्ने खबर पठाएर ऊ नेपाल फर्किने तयारीमा लागेको थियो।

आफ्नो जिन्दगीमा नयाँ मान्छे आउने खबरले उसका आँखाका सपनाहरू अरु चम्किला र रंगिन भएका थिए। अरु सघन र अरु चंचल भएका थिए। अनि बिहा गरेको दुई बर्ष लामो प्रतीक्षापछि कति खुशी र उत्साही हुँदै ऊ आफ्नी दुलही लिन यही एयरपोर्ट आएको थियो।

ओहो ! समय पनिकति चाँडै बितेछ। हिजैजस्तो लाग्छ चारैतिर आँखा डुलाउँदै र लगेज घिसार्दै ऊ लजाउँदै लजाउँदै आएकी र ऊ खुशी हुँदै लिन गएको। तर ऊ आएर पनि फेरि गइसकी र ऊ फेरि एक्लै भयो।

यो अनन्त फैलिएको आकाशपनि पहिला पहिला जस्तो सुन्दर र रहस्यमयी देखिएको छैन। बस उसको मन जस्तै ,ऊ उडिरहेको आकाशपनि उजाड र शून्य छ। मौन छ। शून्य र मौन आकाशमा जुन ताराहरु पिलपिल गरे जस्तै, उसको मनको आकाशमा पनि बिगतका यादहरु मात्र पिलपिल गरिरहेका छन्।

यो पटक एयरपोर्ट देखेर ऊ यसै यसै नोस्टाल्जिक भयो। भावुक भयो। साथमा जीवनसाथी हुँदा, छोराछोरी सानै हुँदा, एयरपोर्टमा पनि समय बितेको पत्तै हुदैनथ्यो। तिनका नेपाल सम्बन्धी जिज्ञासु प्रश्नहरुको उत्तर दिँदा, तिनलाई पानी ख्वाउँदा, सुसु गराउदा, घुमाउँदा र डुलाउँदा समय बितेको पत्तै हुदैनथ्यो।

श्रीमती, छोराछोरी, जवानी, सपना र उर्जा भईन्जेल उसलाई यो एयरपोर्ट, एउटा बिमानस्थल जति मात्रै लाग्थ्यो। तर सबैथोकले साथ छोडेपछि यो पटक उसलाई एयरर्पोट आँखीझ्यालजस्तै लागिरहेछ। त्यही आँखीझ्यालबाट, आफूलाई उडाउने जहाज नआइन्जेल नोस्टाल्जिक हुँदै उसले आफ्नै जिन्दगीका बिगतहरु चिहाइरह्यो। अनि जहाज आएपछि ऊ भारी मन लिएर उड्यो।

कुनै मेहनती किसानले बादलको खेती गरेर लहलह बादल फलेर लटरम्मै ढाकेको आकाश मार्ग हुँदै ऊ आएको थियो। अथवा पहिलो पटक उडान गरेर आउँदा उसलाई त्यस्तो अनुभुति भएको थियो। पहिलो पटक उडेर आउँदा ऊ कस्तो उत्साहित थियो भने, सिंगो यात्रा भरी उसले आँखा झिमिक्क गरेको थिएन।

निन्द्रा त उसलाई आजपनि लागेको छैन। तर मनमा भने त्यो उत्साह अब बाँकी छैन। मन बैरागी भएर होकि ,यो अनन्त फैलिएको आकाशपनि पहिला पहिला जस्तो सुन्दर र रहस्यमयी देखिएको छैन। बस उसको मन जस्तै ,ऊ उडिरहेको आकाशपनि उजाड र शून्य छ। मौन छ। शून्य र मौन आकाशमा जुन ताराहरु पिलपिल गरे जस्तै, उसको मनको आकाशमा पनि बिगतका यादहरु मात्र पिलपिल गरिरहेका छन्।

अनि उसलाई आज ती यादहरुबाट टाढा जान मन लागिरहेको छैन। सधैं जस्तो दुई प्याक लगाएर निदाउन मन लागेको छैन । जीबनको यो उत्तारार्धमा, सबैतिरबाट एक्लो भएपछि, यादहरु सहाराजस्ता भएका छन्। छोराछोरी र जीबन संगिनीजस्ता प्यारा भएका छन्। बाबु आमा, हजुरबुबा ,हजुरामा जस्ता स्नेही भएका छन्। आखिरी–यीयादहरुमा उसँगै जोडिएका तिनकै कथा र अनुहारहरु त छरपस्टसँग नाचिरहेका छन्।

जहाजले जतिजति उचाई लियो, उसको मन पनि उतिउति गहिरिएर बिगततर्फ डुब्न थाल्यो र आफू कलिलै हुँदाको स्मृतिको हदसम्मै डुब्यो। हो त, कुनै बेला ऊ पनि त सानै थियो। अगाडिका दाँतहरु खुस्किएर हजुरबाजस्तै थोते भएको थियो। सबैले हजुरबा, थोते र बुढो भनेर उसलाई जिस्क्याउथे। अर्का थोते चाहिँ उसका हजुरबा थिए। अनि दुबै थोतेहरु– एका अर्काका साथीजस्ता भएका थिए। हजुरबा उसलाई कुप्री परेको ढाडमा सकिनसकी बोक्थे र भन्थे–

“म त नाथे मधेसमा मर्दिन। मर्ने बेलामा त मेरै पहाडै जान्छु।“

उसलाई मृत्यु थाह थिएन। मधेस र पहाड केही थाहा थिएन। तर हजुरबा जाने कुरा ऊ सुन्नै सक्दैन थियो। ढाडबाट काँधमा उक्लेर एक हातले हजुरबाको सेतै फुलेको कपाल र अर्को हातले कानलुछ्दै, “नाइँनाइँ तपाईं नजानु“ भन्थ्यो।

अनि हजुरबा पनि “ल ल जान्न“ भनेर उम्किन्थे।

तर लौरो टेक्दै टेक्दै यसो दुई चार जना भएको ठाँउमागएर भनिहाल्थे,

“तेमेरु नाथेहरुले मेरो मलामी जान पाउदैनौं। म त पहाडमै गएर मर्छु। तमोरकै शिरानमा मेरो चिताजल्छ।“

नभन्दै, त्यस्तै भयो। हजुरबाको अन्तिम इच्छा पूरा भयो। तमोरको शिरानमै हजुरबाको चिता जल्यो।

झमझम पानी परेर मध्य साउन आफ्नो चरम बैंशमा थियो। सारा खेत जलमग्न भएर खेतभरी हलो चल्दै थियो। बाउसे, हली र खेतालाहरु बोलाइएका थिए। ओछ्यान परेका हजुर बाबाहेक कसैलाई घर बस्ने अनुमति र फुर्सद थिएन। एकातिर चटारो बढेर त्यस्तो थियो भने, अर्कोतिर खोलानाला बढेर कतै गइसक्नु थिएन।

तर हजुरबा कसैगरी पनि पहाड गएरै छोड्छु भनेर घरीघरी ओछ्यान छोडेर र लौरो टेकेर बाटो लाग्न खोज्थे। गएरै छोड्छु भनेर अड्डी कसेर छोरालाई गाली गर्थे। हजुरआमालाई जे पायो त्यही भन्थे।

जतिजति साउन छिप्पियो, झरी उति बढेर गयो। अनि जति झरी बढ्यो, हजुरबाको ब्यथा र ब्याकुलता उतिउति बढ्दै गयो। अनिजति ब्यथा र ब्याकुलता बढ्दै गयो, उति हजुरबाले पहाड लगिदे भनेर बस्न खान दिएनन्।

हजुरबाको एउटै इच्छा थियो। पहाडमै मर्ने र तमोरको सिरानमा सदगत हुने। त्यसैले जति हजुरबालाई मर्छु जस्तो लाग्थ्यो, उति पहाड लगिदे भनेर छट्पटी गर्थे। तथानाम गर्थे।

अन्ततः हजुरबाका अगाडि बाउले आत्मा समर्पण गरे। पहाड जाने भन्ने बित्तिकै हजुरबाको आधा बिरामनिको भयो। तीनदिनको बाटो पाँच दिनमा हिडेर बा आफ्नो थातथलो सकुशल पुगे। रोँपाईको चटारोमा हजुरबालाई, ठूलो छोराको जिम्मा लगाएर बुबा फर्किए। बुबाआएको पन्द्र दिनपछि, हजुरबाले मसान्तीको अघिल्लो दिन शान्तिपूर्ण रुपमा संसार छाडे।

हङकङको एयरपोर्टमा ऊ चढेको जहाज अवतरण हुने सूचनासँगै ऊ पनि तमोरको शिरानबाट हजुरबाको मलामी गएर फर्कियो। उसले हजुरबाले आफ्नो मृत्युलाई किन यत्रो महत्त्व दिएभनेर कहिलै बुझ्न सकेको थिएन। तर दुई बर्ष अगाडि आफ्नी अर्धागिनीले कहाँ मर्ने भन्ने कुरालाई महत्त्व दिएपछि, उसलाई पनि मृत्यु महत्त्वपूर्ण लाग्न सुरु गरेको थियो। ६ महिना अगाडि आफैलाई पनि क्यान्सर भएको थाहा पाएपछि भने उसमा मृत्यु चेतना अरु तिब्र हुन थालेको थियो।

हिजोआज भने जीवनजस्तै मृत्युमा पनि उसलाई महत्वपूर्ण छ भन्ने लाग्न थालेको छ। जिन्दगीकहाँ र कसरी बाँच्ने भन्ने प्रश्नजस्तै, कहाँ र कसरी मर्ने भन्ने प्रश्नपनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण लाग्न थालेको छ। आखिर जिन्दगीको पूर्णता , मृत्युमै निर्भर त हुने रहेछ।

जस्तै सफल र महान जीवन किन नहोस्, यदि मृत्यु सन्तोषजनक र शान्तिपूर्ण छैन भने, सिंगो सफल जिन्दगी अधुरै रहन्छ। त्यसैले हिजो उसलाई जीवन एउटा कलाहो भन्ने लाग्थ्यो भने, आज मृत्यु महाकला हो जस्तो लाग्न थालेको छ।

आफैमा क्यान्सर देखिएपछि उसंग दुई विकल्पहरु बाँकी थिए। श्रीमती जस्तै, प्रबिधि र बिज्ञानको सहयोगमा मृत्युुलाई क्षणिक रुपमा आंशिक प्रतिरोध गर्दै अन्ततः पीडादायी मृत्युबरण गर्ने अथवा हजुरबाले जस्तै मृत्युको निम्तो सहजै स्वीकार गरेर, मृत्युलाई हाँस्दै अंगालो हाल्ने।

तीन दशक अगाडि जीवन कस्तो बनाउने भन्ने निर्णय लिए जस्तै, पछिल्लो बिकल्प रोज्दै उसले मृत्यु कस्तो हुने भन्ने छनोट गरेको थियो। अनि ऊ आफ्नो महायात्रामा सहभागी हुन नै यो सानो यात्रा रोजेको थियो। उसको यो यात्रालाई उसको हजुरबाको पहाडतर्फको यात्रासँग तुलना गर्न सकिन्थ्यो।

अवतरण भइसकेपछि पनि उसमा मृत्यु चेतना कम भएन। हङकङ एयरपोर्टको झिलिमिली, सधैं झै उसको आँखा, मन र मस्तिष्कमा कतै पनि चम्किएन। आज उसलाई सबै भौतिक वैभवताहरु फिक्का लागिरहेको थियो। त्यसैले सधैंझै कतै यसो घुम्न निस्किएन। त्यही एउटा झोला सिरानी हालेर मरेका अनुहारहरु सम्झिरह्यो।

हिजोआज भने जीवनजस्तै मृत्युमा पनि उसलाई महत्वपूर्ण छ भन्ने लाग्न थालेको छ। जिन्दगीकहाँ र कसरी बाँच्ने भन्ने प्रश्नजस्तै, कहाँ र कसरी मर्ने भन्ने प्रश्नपनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण लाग्न थालेको छ। आखिर जिन्दगीको पूर्णता , मृत्युमै निर्भर त हुने रहेछ। जस्तै सफल र महान जीवन किन नहोस्, यदि मृत्यु सन्तोषजनक र शान्तिपूर्ण छैन भने, सिंगो सफल जिन्दगी अधुरै रहन्छ। त्यसैले हिजो उसलाई जीवन एउटा कलाहो भन्ने लाग्थ्यो भने, आज मृत्यु महाकला हो जस्तो लाग्न थालेको छ।

बाउ सम्झियो। दश वर्ष भएछ। आमा सम्झियो। पन्द्र बर्ष भएछ। सानिमा, मामा, फूपू , काका, दाजु दिदी, आफन्त, छिमेकी र साथीभाइहरु सम्झियो। तीबितेको पनि बर्षौं भएछ। तीमध्ये अब कसैसँग उसको भेट हुने छैन। हुन त उसलाई ती सबैको मृत्युको सतही जानकारी थियो। तर तीनको मृत्युमा शोक मनाउने, गम्भीर हुने समय कहिलै आएको थिएन।

ती सबैको मृत्यु श्रृङ्खलासँगै आफू पनि उभिएको छु भन्ने चेतना उसलाई योभन्दा अगाडि कहिलै भएको थिएन। त्यसैले आजबल्ल ऊ आफ्नोसहित ती सबैको मृत्युमा गम्भीर भयो। उसलाई उनीहरू वास्तवमै मरे जस्तो लागेर आयो। त्यो भन्दापनि उसले मृत्युको अनन्त श्रृङ्खलामा आफू पनिकतै नजिकै उभिइरहेको यथार्थ थाहा पायो।

त्यसो भए के हजुरबाको जस्तै, तिनको पनि मृत्युलाई लिएर कुनै कामना थियो होला?

अवस्य नै थियो होला। आमाले पनि त कान्छोको मुख हेर्छु भनेर कयौं पटक इच्छा गरेकी थिइन्। ऊ पनि त आमालाई मुख देखाउन कयौं पटक गएको थियो। तर अन्तिम पटक गएन। अथवा जान पाएन। उसको मुख नहेरी आमा बितेर गइन्। ऊ तेस्रो दिनमात्रै पुग्यो।

अनि बुबा? बुबाले भने कहिलै केही भनेनन्। आमा बितेको पाँच बर्षसम्म झन्डै झन्डै मौन धारण गरेर बिताए। पाँच बर्षपछि पुसको चिसो रातमा काठमाडौं खाल्डो सबै भन्दा कठ्याग्रिएको रात हृदयघात भएर बुबा बिते। आफ्ना सबै भावना, इच्छा र उकुसमुकुस मुटुमै दबाउन खोज्दाखोज्दै त्यो बिस्फोट भयो।

काठमाडौंको अन्तर्राष्ट्रिय बिमानस्थलमा अवतरण हुँदा ऊ एकपटक सबैको मलामी गइसकेको थियो। अवतरण भइसकेपछि उसले हेर्यो–ओहो संसार त नयाँ मान्छेहरूले छपक्कै ढाकिसकेछ। उसले चिनेको, उसले जानेको कोही छैन। उसलाई लिन आउने, स्वागत गर्ने कोही जिउँदा छैनन्।

सायद हजुरबाको जस्तै बुबाको पनि आफ्नै थालथलोमा मर्ने चाहना हुँदो हो। तर बुबाले कहिलै केही भनेनन्। मधेस जान्छु भनेनन्। कोही मलामी उपलब्ध नहुने काठमाडौ खाल्डोमा प्राण त्यागे।

जीबनको सन्ध्याकालमा उनलाई पनि अवश्य नै छोराहरुको सहारा चाहिएको हुँदो हो। तर ती कुराहरु उसको चेतनामा योभन्दा अगाडि कहिलै आएनन्। काठमाडौंको अन्तर्राष्ट्रिय बिमानस्थलमा अवतरण हुँदा ऊ एकपटक सबैको मलामी गइसकेको थियो। अवतरण भइसकेपछि उसले हेर्यो–ओहो संसार त नयाँ मान्छेहरूले छपक्कै ढाकिसकेछ। उसले चिनेको, उसले जानेको कोही छैन। उसलाई लिन आउने, स्वागत गर्ने कोही जिउँदा छैनन्।

पहिला पहिला ऊ यसरी आउँदा एयरपोर्टमा कस्तो उत्सव जस्तो रौनक हुन्थ्यो। आमाबुबा आउँथे। सासू ससुरा आउँथे। साथीभाइ आउँथे। तर अब उसको आगमनलाई स्वागत गर्नेहरु आफै बिदा भइसकेका छन्। आकाशभरी उड्दा ऊ तिनकै मलामी गएर त अवतरण हुने बेलामा फर्किएको थियो। त्यसैले एयरपोर्टमा स्वागतार्थ उभिएका सयौं दर्शनाभिलाशीहरुको भिडलाई चिर्दै ऊ एउटा पुरानो ट्याक्सी चडेर आफ्नो पुरानो थात थलोतर्फ हुँईकियो।

घर आइपुगेको रात भने उसलाई खुब मीठो र शान्तिपूर्ण निन्द्रा लाग्यो। उत्तरतर्फ ह्वाङखुल्ने खुल्ला झ्यालखोलेर ऊ बीचको त्यही कोठामा सुत्यो, जहाँ ऊ चालिस बर्ष अगाडि किशोर हुँदा सुत्ने गर्थ्यो। सपनाहरू पनिबडो आनन्ददायी देख्यो।

त्यही वरपर आमा गुनगुनाउँदै काम गरिरहेको। हजुरबाले श्लोकवद्ध भएर रामायणपाठ गरिरहेको। बुबा यता उता ढुनुमुनु गरिरहेको। तिनै गाईबस्तुहरु, तिनै बाख्रापाठा, त्यही छुम्मे कुकुर, त्यही काली भैंसी। सबतिनै। साथीभाइ तिनै। छर–छिमेकी तिनै। त्यही आँपको रुख र उही तुलसाको मोठ। सबथोक उही।

आफ्नो बर्षौदेखिको अतृप्ति तृष्णा झलझली सपना भएर प्रदर्शन भइरहे र ऊ तृप्त भइन्जेल तिनमा बाँचिरह्यो। बिहान उठ्दा ऊ बडो ताजा भएर उठ्यो। सन्तुष्ट भएर उठ्यो। अनि दिनभरी जसो आफ्नै खेतबारी, खोला किनार, बाँसझाङ तिर घुमिरह्यो। बाँकी रहेका पुराना र परिचित रुखहरुसँग संवाद गर्यो। माफी माग्यो। उसका भाबनाहरु यति जिबन्त भए कि उसले फेरि एकपटक आफूलाई त्यहीँ उस्तै गरी पायो।

भोलिपल्ट उही पुरानो काठको सानो पुल तरेर पारी गयो। जहाँ उसको एउटा बालसखा अझैसम्म थियो। ऊ बिरामी थियो। सुकेर त्यान्द्रो भएको ज्यान, पिढीँमा राखेको खाटमा जसोतसो अड्याएर ऊ गाडिएका निरास आँखाले निभ्दै गएको आफ्नै जीवन नियाली रहेको थियो। उसलाई देखेपछि प्रतिक्रियामा तप्प दुई थोपा आँसु खसाल्यो तर बोल्न र चलमाउन सकेन।

ऊ पुगेदेखि नै उसको जिन्दगीको भुतभुते तिब्रतर सेलाउँदै जान थाल्यो। बाउको यस्तो खबर सुनेर पहाडबाट जेठो, बुहारी र नाति नातिना सहित आयो। अरबबाट माईलो आयो। काठमाडौबाट कान्छो आयो। पहाडतिरै बिबाह गरेर दिएकी जेठीछोरी र ज्वाँइ आए। माइली, साँइली र कान्छीपनि ज्वाइँसहित आए। भान्जा भान्जी आए। भतिजा भतिजीहरु आए।

आँगन र पिडीभरी मान्छेहरु बरामलागे। सिरानको दायाँबायाँ जेठो छोरो र जेठीछोरी बसे। टाउको मुसारे, पानी ख्वाइ दिए। कुमकुम र कम्मर कम्मरतिर माईला र साईला सन्तान बसे। खुट्टातिर कान्छो छोरो बस्यो। श्रीमतीले हात समातेर अन्तिम घडीसम्म साथ दिई। भान्जाले गीतापाठ गरिरह्यो।

दुई दिनजति त्यसरी सबै छोराछोरी, ज्वाइँ, बुहारी, भान्जाभान्जी, भतिजाभतिजी, साथीभाइ, छर–छिमेकी र शुभचिन्तकहरुबाट घेरिएर उसले जिन्दगीसँग हाँसी खुशी बिदा माग्यो। अन्तिम पटक आँखा उठाएर उसले सबैलाई एकपटक हेर्‍याे। श्रीमतीलाई अलि धेरैबेर हेर्यो र हेरिरह्यो। त्यसरी खुलेका आँखा फेरि बन्द भएनन्। बरु एकाएक रामनाम गुन्जयमान भयो। रोदन बिस्फोट भयो। शंखबज्यो र ऊ सधैंलाई बिदावारी भएर घाटको बाटो लाग्यो।

प्रत्येक पटक नेपाल आउँदा ऊ त्यो बालसखा भेट्न जान्थ्यो। प्रत्येक भेटमा उसका गुनासाहरु एउटै हुन्थे। सानैमा बिहा गर्नु परेको। धेरै पढ्न नसकेको। प्राथमिक स्कुलको मास्टर भएर जीवन बितेको। गाउँ छोड्न नसकेको। देश–बिदेश जान नसकेको। राजनीतिर समाजसेवा गर्न खोज्दा खोज्दै यसै बूढो भएको आदिइत्यादि।
अनि उसले उसलाई हेरेर भन्थ्यो–“जिन्दगी होस त तेरो जस्तो।“

तर अहिले साथीको जलिरहेको चितालाई देखेर उसलाई भन्न मन लाग्यो–“साथी! मृत्यु होस त तेरो जस्तो।“ त्यो साँझ आफ्नै बालसखाको मलामी गएर फर्किएपछि उसमा मृत्यु चेतना अरु सघन भएर आयो। अनि ऊ आफ्नो मृत्युबारे आफै भित्र विमर्श गर्न थाल्यो।

के उसको आफ्नै मृत्यु उसको साथीको जस्तै भब्य र आरिस लाग्दो होला?

उसलाई लाग्यो–अंह त्यस्तो कदापि हुने छैन।

आमाले पनि त कान्छोको मुख हेर्छु भनेर कयौं पटक इच्छा गरेकी थिइन्। ऊ पनि त आमालाई मुख देखाउन कयौं पटक गएको थियो। तर अन्तिम पटक गएन। अथवा जान पाएन। उसको मुख नहेरी आमा बितेर गइन्। ऊ तेस्रो दिनमात्रै पुग्यो।

उसले पो यो समाजलाई आफ्नो सिंगो जीवन दियो। यहीँको माटोमा आफ्ना पसिना बगायो। अरुको मृत्युमा मलामी गयो। बिबाहमा जन्ती भएर गयो। कयौंको कुरुवा भयो। कयौंको खेताला र सहयात्री भयो। उसको जिन्दगीको घाम छाँया, सुखदुःख, उकाली-ओराली जे जे भनेपनि यहीँको सेरोफेरोमा बित्यो। उसले पो दशधारा दुधको रिणचुक्ता गर्यो। उसले पो माटोको रिणचुक्ता गर्‍याे। तर उसले?

अहःत्यसो गरेन। ऊ त फुर्ररउडेर गयो। जवानी र जीन्दगीअन्तै कतै बितायो। अन्तै पसिना बगायो। न कसैको मलामीहुन सक्यो। न कसैको जन्ती हुन सक्यो। उसका जीबनका आरोह– अबरोहका रेखाहरु यो माटोमाथि रेखांकन हुनै पाएनन्।

न मृत्युको पलमा, शिरमा बस्ने जेठो र पाउमा बस्ने कान्छो जन्माउन सक्यो। न पानी ख्वाउने छोरीहरु नै पाउन सक्यो। त्यसैले, मलामी कमाउन नसकेको यो ठाउँमा मर्न मात्रै आउनु उसलाई आफ्नो ठूलो भुलजस्तै लाग्यो। आफ्नो मात्रै तुच्छ स्वार्थ पूरा गर्न आएजस्तो लाग्यो। जबर्जस्ती अरुमाथि थोपरिन आए जस्तो लाग्यो।
त्यसैले,

साथीको तेह्रौं दिन सकेको भोलिपल्ट,ऊ बिहानै उठ्यो। सधैंलाई विसाउँला भनेर बोकेर आएको झोला उसले पुनःउठायो। अनि एकपटक आफू हुर्केको सेरोफेरोलाई अन्तिम पटक हेर्यो। संवाद गर्‍याे।

“जान्छु ल “भन्यो। त्यसपछि, आफू आएकै बाटो हुँदै ऊ आफ्नो महायात्रामा निस्कियो।