काठमाडौं । हिन्दू पञ्चाङ्गको एघारौँ तिथिलाई एकादशी भनिन्छ । यो तिथि महिनामा दुई पल्ट आउँछ । पूर्णिमापछि र औंसीपछि। पूर्णिमापछि आउने एकादशीलाई कृष्ण पक्षको एकादशी र अमावस्यापछि आउने एकादशीलाई शुक्ल पक्षको एकादशी भनिन्छ । यी दुवै प्रकारका एकादशीहरूको हिन्दू परम्परामा धेरै महत्त्व हुन्छ । फाल्गुण महिनाको कृष्ण पक्षको एकादशीलाई विजया एकादशी भनिन्छ ।

विजय प्रदान गर्ने भएकाले फाल्गुण कृष्ण पक्ष एकादशीलाई विजया एकादशी भनिन्छ । यस एकादशीका सम्बन्धमा पद्म पुराण र स्कन्द पुराणमा अति सुन्दर वर्णन गरिएको पाइन्छ । यस एकादशीका बारेमा भगवान श्रीकृष्णले स्वयं अर्जुनलाई बताएका थिए । शास्त्रअनुसार जब भगवान राम माता सीताको खोजीमा लंका जाँदै हुनुहुन्थ्यो त्यस बेला बाटोमा समुद्र तर्नु पर्ने भएकाले समस्या उत्पन्न भयो । अनि भगवान रामसहित समस्त सेनाले विजया एकादशीको व्रत लिएको प्रसङ्ग छ ।

विजया एकादशीलाई नाम अनुसार विजय प्राप्त गर्ने मानिन्छ । यस एकादशीमा भगवान विष्णुको पूजा गरिन्छ । एकादशीको व्रत गर्नाले भयावह विपत्तिबाट मुक्ति पाउन सकिने कुरा शास्त्रहरुमा उल्लेख गरेको पाइन्छ । सबैभन्दा शक्तिशाली शत्रुहरूलाई हराउन सक्छ भन्ने मान्यता रहिआएको छ । यस पटको विजय एकादशी यही फागुन महिनाको १५ गते आइतबार परेको छ । प्रत्येक एकादशीको व्रत गर्दा व्यक्तिलाई फरक–फरक पुण्य प्राप्त हुने मान्यता छ ।

विजया एकादशीमा भगवान विष्णुको पूजा कसरी गर्ने ?

कलशमा श्रीहरिको स्थापना गर्ने र भक्तिपूर्वक श्रीहरिको पूजा गर्ने । सेतो चन्दन वा गोपी चन्दन टाउकोमा लगाएर पूजा गर्ने । पञ्चामृत, फूल र मौसमी फलहरू चढाउने । यसरी पुजा गरि व्रत बस्ने। बेलुका केही भोजन गर्नुअघि पूजा र आरती गर्नुपर्छ । भोलिपल्ट बिहान सोही कलश र खाद्यान्न आदि दान गर्ने ।

विजया एकादशीमा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरु:
तपाई विजया एकादशीमा व्रत बस्नुहुन्छ भने धेरै राम्रो हुन्छ । तर तपाईको स्वास्थ्यले साथ दिँदैन भने व्रत बसि सात्विक खाना खानुहोस् । एकादशीमा भात वा भारी खाना नखानुहोस्। रिस नगर्नुहोस्, कम बोल्नुहोस् र आफ्नो आचरण नियन्त्रण गर्नुहोस्। अरुका बारेमा नराम्रो नचिताउनु होस् ।

विजया एकादशी व्रत कथा

त्रेता युगमा जब भगवान विष्णुले रामको अवतार ग्रहण गरे , त्यसबेला उनकी पत्नी सीतालाई राक्षसराज रावणले अपहरण गरेर लगे । जब रामले थाहा पाए कि सीतालाई लंकामा छिन् , उनी बाँदरको सेना साथमा लंका तर्फ प्रस्थान गरे । तर बाटोमा समुद्र थियो, त्यसैले रोकिनु पर्‍यो । उनले समुद्र तर्ने कुनै उपाय नभेट्दा लक्ष्मणसित यस समस्याको हल के छ भनी सोधे । लक्ष्मणले उत्तर दिए, यहांबाट आधा योजन टाढा परम ज्ञानी वकदाल्भ्य मुनिको आश्रम छ, हामीले ऋषिसंगै यस समस्याको हल खोज्नुपर्छ ।

भगवान श्रीराम र लक्ष्मण वकदाल्भ्य मुनिको आश्रममा पुग्नुभयो र उनलाई प्रणाम गरेर आफ्नो प्रश्न ऋषिसमक्ष राखे । मुनिले भने हे राम, हजुर आफ्नो सेना समेत भएर फाल्गुण महिनाको कृष्णपक्षको एकादशीको व्रत लिनुहोस् । यस एकादशीको व्रतको प्रभावले हजुरले निश्चितरूपमा समुद्र तरेर रावणलाई पराजित गर्नु हुनेछ । श्रीरामले मुनिको निर्देशनबमोजिम आफ्ना सेनासमेत एकादशीको व्रत लिए र सागरमा पुलको निर्माण गरी लंकामा आक्रमण गरे । राम र रावणको अद्वितीय युद्ध भयो जसमा रावण मारियो ।