काठमाडौँ। कोलेस्ट्रोल एक मैन पदार्थ हो जुन बोसो जस्तै हुन्छ। हाम्रो शरीरलाई केही मात्रामा कोलेस्ट्रोल चाहिन्छ जुन कोशिकाको झिल्ली, भिटामिन डी उत्पादनको लागि आवश्यक हुन्छ।

शरीरलाई चाहिने कोलेस्ट्रोलको मात्रा कलेजोले प्राकृतिक रूपमा उत्पादन गर्छ। तर, शरीरमा धेरै समस्याका कारण रगतमा कोलेस्ट्रोलको स्तर बढ्न थाल्छ। कोलेस्ट्रोलको उच्च स्तर हाम्रो स्वास्थ्यको लागि धेरै खतरनाक साबित हुन सक्छ। यसको वृद्धिले हृदयघात र स्ट्रोकको जोखिम बढाउँछ।

सिडिसी (रोग नियन्त्रण र रोकथाम केन्द्रहरू) को अनुसार, हाई ब्लड कोलेस्ट्रोल २०० मिलिग्राम प्रति डेसिलिटर (mg/dL) वा त्यो भन्दा बढी खतरनाक मानिन्छ।  त्यस्तै, स्वस्थ कोलेस्ट्रोलको स्तर २०० मिलिग्राम प्रति डेसिलिटर भन्दा कम हुन्छ।

अमेरिकन हार्ट एसोसिएसन (एएचए) को अनुसार, कोलेस्ट्रोलको सामान्य कारणहरू असंतुलित आहार, शारीरिक गतिविधिको कमी र मोटोपना रहेका छन्। यी सबै चीजहरूले लामो समयसम्म कोलेस्ट्रोलको लेभल बढाउँछ।

यदि शरीरमा कोलेस्ट्रोलको स्तर उच्च छ भने, डाक्टरले तपाईंलाई कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउन सक्ने केहि चीजहरू बताउन सक्छ, जस्तै आहार र खाने बानी परिवर्तन गर्ने, दैनिक शारीरिक गतिविधि गर्ने, तौल कायम राख्ने र धुम्रपान नगर्ने।

आनुवंशिक कारणले गर्दा पनि धेरै मानिसहरूमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा उच्च हुन्छ। यसलाई पारिवारिक हाइपरकोलेस्टेरोलेमिया भनिन्छ।

अचानक कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढ्नुको कारण के हो ?

कतिपय अवस्थामा, कोलेस्ट्रोलको स्तर एकदम छिटो बढ्छ। कोलेस्ट्रोलको मात्रा एक्कासी बढ्नुको कारण यस्ता छन्-

कफीको अत्याधिक सेवन – कफीमा क्याफिनको मात्रा धेरै हुन्छ, जसका कारण रक्तचाप द्रुत गतिमा बढ्छ। यसबाहेक कफी सेवनले रगतमा कोलेस्ट्रोल पनि छिटो बढाउँछ। सन् २०१८ मा गरिएको एक अध्ययन अनुसार दैनिक ४ वटा एस्प्रेसो सेवन गर्दा शरीरमा LDL (लो-डेन्सिटी लिपोप्रोटिन) अर्थात् खराब कोलेस्ट्रोलको स्तर अचानक बढ्छ।

मनोवैज्ञानिक तनाव – तनाव र कोलेस्ट्रोल स्तर बीच एक बलियो सम्बन्ध छ। मनोवैज्ञानिक तनावका कारण शरीरमा खराब कोलेस्ट्रोलको स्तर अचानक धेरै बढ्न थाल्छ। यो तनावको समयमा बढ्ने हार्मोन कोर्टिसोलको कारण हुन सक्छ। सन् २०२० को एक लेख अनुसार कोर्टिसोल हर्मोनको उच्च स्तरका कारण शरीरमा कोलेस्ट्रोलको स्तर पनि बढ्छ।

धुम्रपान– धुम्रपानले पनि कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढाउँछ। यो चुरोटमा पाइने निकोटिन र तंबाकूको कारण हो। सन् २०२१ को एउटा लेख अनुसार चुरोट पिउँदा हाम्रो फोक्सोबाट ठूलो मात्रामा निकोटिन रगतमा प्रवेश गर्छ। जसका कारण शरीरबाट क्याटेकोलामाइन निस्कन्छ। बढेको क्याटेकोलामाइन स्तरले लिपोलिसिस, वा लिपिड ब्रेकडाउनलाई बढाउँछ, जसले एलडीएल कोलेस्ट्रोलको उत्पादन बढाउँछ। एलडीएल कोलेस्ट्रोलमा भएको वृद्धिले एचडीएल कोलेस्ट्रोल, वा “राम्रो” कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउँछ।

औषधि- केही औषधिको सेवनले शरीरमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा निकै बढ्छ । यी औषधिले शरीरमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढ्छ। रक्तचाप घटाउने औषधि, बिटा ब्लकर, डेनजोल, रेटिनोइड्स, एन्टिभाइरल ड्रग्स, एन्टी साइकोटिक्स, आदि। सामान्यतया, यी औषधिहरूले लिपिड चयापचय परिवर्तन गरेर रगत कोलेस्ट्रोल स्तर बढाउँछ। एन्टिसाइकोटिक्स जस्ता केही औषधिहरूले तौल बढाउनुका साथै कोलेस्ट्रोलको स्तर बढाउन सक्छ।

गर्भावस्था- गर्भावस्थामा रगतमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा ३० देखि ४० प्रतिशतले बढ्छ। यो किनभने कोलेस्ट्रोल भ्रूण को वृद्धि र विकासको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ। तर, गर्भावस्थामा कोलेस्ट्रोलको मात्रा धेरै बढ्न सक्छ। यसलाई गर्भावस्था हाइपरकोलेस्टेरोलेमिया वा मातृ हाइपरकोलेस्टेरोलेमिया भनिन्छ।

छिटो तौल घट्नु- कोलेस्ट्रोलको मात्रा अचानक बढ्नुको एउटा कारण चाँडै तौल घट्नु हो। २०१९ को एक अध्ययनमा, धेरै कम क्यालोरी आहार पछ्याउने तीन वयस्कहरूले छिटो तौल घटाए। यी तीनवटै अवस्थाहरूमा, तिनीहरूको एलडीएल कोलेस्ट्रोल सामान्य स्तरमा झर्नु अघि अस्थायी रूपमा बढ्यो। अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार यो मेटाबोलिज्ममा हुने परिवर्तनसँग सम्बन्धित हुन सक्छ।

यस्तो अवस्थामा, यदि तपाई तौल घटाउन चाहानुहुन्छ भने, स्वास्थ्य सेवा प्रोफेसनलहरूसँग कुरा गर्नु महत्त्वपूर्ण छ ताकि तपाईले कुनै पनि प्रकारको साइड इफेक्टहरू जस्तै कोलेस्ट्रोलको स्तर अचानक बढ्न नपरोस्।