काठमाडौँ। मधुमेह एक पुरानो रोग हो जुन जीवनभर रहन्छ। मधुमेहको समस्या तब हुन्छ जब मानिसको रगतमा ग्लुकोजको मात्रा धेरै हुन्छ वा अलिक सरल भाषामा बुझ्ने हो भने प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन पटक्कै उत्पादन गर्न नसक्ने वा केहि मात्रामा मात्र उत्पादन गर्नाले मधुमेहको समस्या उत्पन्न हुन्छ। मधुमेह मुख्यतया दुई प्रकारका हुन्छन् – टाइप १ र टाइप २ मधुमेह ।

टाइप १ मधुमेहमा, प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन उत्पादन गर्दैन। त्यस्तै, टाइप २ मधुमेहमा, प्यान्क्रियाजले धेरै कम मात्रामा इन्सुलिन उत्पादन गर्दछ। अर्को प्रकारको मधुमेहलाई जेस्टेशनलको मधुमेह भनिन्छ। जेस्टेशनल मधुमेहको समस्या महिला गर्भवती भएको समयमा हुने गर्छ। यी तीन प्रकारका मधुमेह मध्ये सबैभन्दा सामान्य कुरा के हो भने यी तीनमा रगतमा ग्लुकोजको मात्रा धेरै हुन्छ।

मधुमेहका कारण मानिसले खुट्टामा दुई प्रकारका समस्याहरू सामना गर्नुपर्ने हुन्छ, जस्तै डायबेटिक न्यूरोप्याथी र पेरिफेरल भास्कुलर डिजिज (पेरिफेरल धमनी रोग)।

मधुमेह न्यूरोपैथीमा, अनियन्त्रित मधुमेहले तपाईंको स्नायुलाई असर गर्न र क्षति पुर्याउन सक्छ। जबकि, पेरिफेरल भास्कुलर रोगले तपाईंको रगतको प्रवाहलाई असर गर्छ, जसले खुट्टामा विभिन्न लक्षणहरू निम्त्याउँछ। खुट्टामा देखिने मधुमेहका केही लक्षणहरू यस प्रकार छन्।

खुट्टा दुख्नु, झनझन र सुन्निने – मधुमेह न्यूरोप्याथी एक प्रकारको स्नायु क्षति हो जुन मधुमेह रोगीहरूमा हुन्छ। मेयो क्लिनिकका अनुसार, मधुमेह न्यूरोप्याथीले खुट्टा र पैतालाका स्नायुहरूमा क्षति पुर्‍याउँछ, जसले गर्दा खुट्टा, पैताला र हातहरूमा दुखाइ र सुन्निने जस्ता लक्षणहरूदेखा पर्दछ। यसको साथै यसले पाचन प्रणाली, मूत्रनली, रक्त कोशिका र मुटुसँग सम्बन्धित समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ। केहि व्यक्तिमा यसको लक्ष्यण सामान्य देखिन्छ भने कसैलाई निकै पीडादायी हुन्छ।

खुट्टामा अल्सर – सामान्यतया छालामा चिरिएको वा गहिरो घाउलाई अल्सर भनिन्छ। मधुमेह खुट्टा अल्सर एउटा खुला घाउ हो यसले मधुमेह रोगीलाई १५ प्रतिशतसम्म असर पर्दछ। यो मुख्यतया पैतालामा हुन्छ। केहि केसहरूमा, खुट्टाको अल्सरले छालालाई क्षति पुर्‍याउन सक्छ, तर गम्भीर अवस्थामा यसले शरीरको त्यो भाग काट्नु पर्ने अवस्था आउन सक्छ। यस्तो अवस्थामा यसबाट बच्न सुरुदेखि नै मधुमेहको जोखिमलाई कम गर्नु निकै आवश्यक रहेको विज्ञहरू बताउँछन्।

खुट्टामा दाद – मधुमेहका कारण स्नायुमा हुने क्षतिले खुट्टामा दादलगायत धेरै समस्याहरू बढाउन सक्छ। खुट्टामा दाद एक फंगल संक्रमण हो जसले चिलाउने, रातो हुने र खुट्टा फुट्ने गर्दछ। यसले एक वा दुवै खुट्टालाई असर गर्न सक्छ।

गाँठो बन्नु र कालोसको समस्या – मधुमेहले पनि गाँठो र कालोसको समस्या निम्त्याउन सक्छ। कुनै ठाउँको छालामा धेरै दबाब पर्दा वा रगड्दा गाँठो वा कालोस हुन्छ, त्यसपछि त्यो छाला कडा र बाक्लो हुन थाल्छ।

खुट्टाको नङमा फङ्गल इन्फेक्सन- मधुमेहका बिरामीमा नङमा फङ्गल इन्फेक्सन हुने खतरा पनि धेरै हुन्छ। यसलाई ऑनिकोमाइकोसिस भनिन्छ जुन सामान्यतया औंलाको नङलाई असर गर्छ। यो समस्या भएको समयमा नङको रंग परिवर्तन हुन थाल्छ र ती धेरै बाक्लो हुन थाल्छन्, कतिपय अवस्थामा नङ आफैं फुट्न थाल्छन् । कहिलेकाहीँ नङमा चोट लाग्दा फङ्गल इन्फेक्सन पनि हुन सक्छ।

ग्याङ्ग्रीन- मधुमेहले रक्तकोषहरूलाई पनि असर गर्छ, जसका कारण औंला र खुट्टामा रगत र अक्सिजनको आपूर्ति एकदमै कम वा नगण्य हुन्छ। ग्याङ्ग्रीन तब हुन्छ जब रगत प्रवाह हुँदैन र तन्तुहरू मर्छन्। जसका कारण शरीरको त्यो भाग काट्ने सम्भावना पनि निकै बढ्छ।