काठमाडौँ। अमेरिकाको स्वास्थ्य एजेन्सी सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एन्ड प्रिभेन्सन (CDC) का अनुसार विश्वभर मुटुरोगका कारण हरेक वर्ष लाखौं महिला र पुरुषको मृत्यु हुने गरेको छ र यो मृत्युको प्रमुख कारण हो। मुटुरोग धेरैजसो खराब जीवनशैलीको कारणले हुने गर्दछ। धुम्रपान, मद्यपान र नियमित व्यायाम नगर्दा यो रोगको जोखिम बढ्छ। अमेरिकन हार्ट एसोसिएसनका अनुसार,’८० प्रतिशतसम्मको हृदय रोगहरू रोक्न सकिन्छ। यसका लागि तपाईंले आफ्नो मुटुमा समस्या हुन सक्ने संकेतहरू मात्र थाहा पाउनुपर्दछ। यसपछि तपाईले आफ्नो अन्य शरीरको  भाग जस्तै आफ्नो मुटुको पनि हेरचाह गर्न सक्नुहुनेछ।’

मुटुले रोग लाग्नुअघि दिन्छ यी संकेत
फ्लोरिडाको डेलरे मेडिकल सेन्टरका कार्डियोथोरासिक सर्जरीका मेडिकल निर्देशक डा. जेफ्री न्यूम्यानका अनुसार, तपाईको मुटुको स्वास्थ्य सामान्यतया इजेक्शन फ्रैक्सनबाट मापन गरिन्छ। सामान्य इजेक्शन फ्रैक्सन ५५ वा ६० प्रतिशत हुन्छ, जसको मतलब मुटुमा बग्ने रगतको ६० प्रतिशत सजिलै बाहिर पम्प गरिन्छ। यसलाई सामान्य काम गर्ने स्वस्थ मुटु मानिनेछ।

यदि तपाईंको मुटु कमजोर हुन थालेको छ। भने तपाईलाई हृदयघात हुने समस्या उत्पन्न हुन्छ। साथै, भल्भ्युलर रोग छ भने, तपाईको मुटुको इजेक्शन फ्रैक्सन घट्ने हुन्छ। उदाहरणका लागि, यदि एक बिरामीको ३० प्रतिशत ईजेक्शन फ्रैक्सन छ भने, यसको मतलब बिरामीको मुटुले राम्रोसँग रगत प्रवाह गर्न सक्षम छैन। यो समस्या पछि गैर हृदयघातको कारण बन्छ। व्यक्तिको मुटुको इन्जेक्शन फ्रैक्सन जति कम हुन्छ, हृदयघात र कार्डियक अरेस्टको जोखिम त्यति नै बढी हुन्छ।

यसरी कम गर्नुस् मुटु रोगको जोखिम 
डा. न्युम्यान बताउँछन्, “सामान्यतया मानिसहरु आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राख्छन् तर आफ्नो मुटुको स्वास्थ्यप्रति त्यति सचेत हुँदैनन्। उनीहरु यसलाई बेवास्ता गर्छन्। खराब खाने बानी, मोटोपना, व्यायामको कमी, आलस्य वा शारीरिक परिश्रम नगर्ने बानी सामान्यतया मुटुमा नराम्रो असर पर्छ। मुटुको स्वास्थ्य धेरै हदसम्म हाम्रो जीवनशैलीसँग सम्बन्धित छ। जीवनशैलीमा सुधार गरेर यसबाट बच्न सकिन्छ। हामीसंग यस्ता धेरै बिरामीहरु आउँछन् जसको मधुमेह वा रगतमा चिनीको मात्रा कन्ट्रोल गर्न नसकिने हुन्छ।

यसका साथै उनीहरु धुम्रपान र शारीरिक क्रियाकलाप पनि गर्दैनन्। उमेर बढे पनि उनीहरु स्वास्थ्यलाई बेवास्ता गरेर हिँड्छन् । यसपछि ५०, ६० वा ७० वर्षको उमेरमा पुगेपछि शरीर बिग्रन थाल्छ । म यो भन्दिन कि तपाई सधैंभरि बचिरहनु हुन्छ भनेर तर आफ्नो ख्याल गरेर आफ्नो जीवनलाई राम्रो बनाउन सक्नुहुन्छ।

मुटु रोगको संकेत

सास फेर्न गाह्रो हुनु  – डा. न्युम्यानका अनुसार सामान्य जीवनमा तपाई सुत्ने कोठाबाट भान्साकोठासम्म जाँदा सास फुल्न थाल्यो र कुनै ठाउँमा रोकिएर वा बसेर सास फेर्नुपर्ने भयो भने यसले तपाईको मुटु कमजोर भएको संकेत गर्दछ। यो प्रारम्भिक संकेत हो जसले संकेत गर्दछ कि तपाईंको मुटुले रगत राम्ररी पम्प गरिरहेको छैन र रगत तपाईंको फोक्सोमा राम्रोसँग पम्प भइरहेको छैन।

छाती दुख्नु – यदि तपाई आफ्नो सुत्ने कोठाबाट भान्सामा जानुहुन्छ र तपाईलाई छाती दुख्न थाल्छ । यसपछि तपाई बस्नु हुन्छ र आराम गरेपछि तपाईलाई राम्रो महसुस हुन्छ, यो पनि मुटु रोगको लक्षण हो ।

बारम्बार बेहोस हुने – यदि तपाई बारम्बार बेहोस हुनु हुन्छ भने तपाईलाई भल्भ्युलर मुटुको समस्या हुन सक्छ। दैनिक क्रियाकलाप गर्दा चक्कर लाग्नु वा बेहोस हुनु खतरनाक हुन्छ। यो एओर्टिक स्टेनोसिस रोगको संकेत हो जसमा तपाईको मुटुको भल्भ साँघुरो हुन थाल्छ।

अत्यधिक सुन्निने र तौल बढ्नु – डा. न्युम्यान बताउँछन् कि जब तपाईको रगतको प्रवाह ठीक हुदैन वा तपाईको मुटुले शरीरको तल्लो भागमा रगत पुर्‍याउन असमर्थ हुन्छ, तब तपाईलाई यो समस्या हुन सक्छ। यदि शरीरको तल्लो भागमा सुन्निएको छ भने यो कमजोर मुटुको संकेत हो ।

डा न्युम्यानले थपे, ‘समय–समयमा हरेक व्यक्तिको मुटुको धड्कन अस्थिर भइरहन्छ । तनाव, कडा परिश्रम, व्यायामका साथै अत्याधिक मदिरा र क्याफिनको सेवनले तपाईको मुटुको धड्कन सामान्यभन्दा बढी हुन सक्छ, तर यदि तपाईको मुटुको धड्कन सामान्य भन्दा बढी छ वा तपाईको मुटुको धड्कन प्रायः अस्थिर हुन्छ भने तपाईले तुरुन्तै डाक्टरलाई देखाउनुपर्छ।

शरीरको माथिल्लो भाग दुख्नु – छातीभन्दा बाहिर काँध, पाखुरा, ढाड, घाँटी, दाँत वा जबडासम्म दुखाइ वा असुविधा फैलिन सक्छ। माथिल्लो शरीर दुखाइ सधैं छाती संगै नहुन सक्छ।