काठमाडौँ।  हरेक वर्ष १० अक्टोबरमा विश्व मानसिक स्वास्थ्य दिवस मनाइन्छ। ‘विश्व मानसिक स्वास्थ्य महासंघ’ सन् १९९२ मा सुरु भएको थियो। कोरोना महामारीपछि जनताको मानसिक अवस्था निकै प्रभावित भएको छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार पछिल्ला केही वर्षयता मानसिक स्वास्थ्य समस्या बढेको छ। मानसिक स्वास्थ्यका कारण शरीरमा रोगहरु पनि उत्पन्न हुन्छन्, जसका कारण मुटु रोग जस्ता समस्याहरु देखा पर्छन्। तर के तपाईले सोच्नुभएको छ कि तपाईले जे गरिरहनु भएको छ, त्यो तपाईको मानसिक स्वास्थ्यको लागि सही छ? तपाईको मानसिक स्वास्थ्य राम्रो नहुनुका धेरै कारण छन् । आउनुहोस् हामी तपाइलाई जानकारी गराउंदैछौँ ती कारणहरू।

१. फोनको लत लाग्नु

जब तपाईं बिहान उठ्नुहुन्छ, के तपाईंलाई लाग्छ कि तपाईंले गर्नु पर्ने पहिलो कुरा फोन जाँच गर्नु हो? आजको टेक्नोलोजीको कारण, हामी हरेक जानकारी धेरै सजिलै देख्न सक्छौं। एक अनुसन्धानका अनुसार  स्मार्टफोनको अत्याधिक प्रयोगले डिप्रेसन, चिन्ता र तनाव बढ्ने देखाएको छ ।

यो फोनको लत अन्त्य गर्न, तपाईंले फोनबाट केही समय निकाल्नुपर्छ। यो सुरुमा अलि गाह्रो हुन सक्छ। तर, बिस्तारै तपाईको समय यसरी नै बित्दै जानेछ। केही इच्छा विकास गर्नुहोस् ताकि तपाईलाई बोर नहोस् र मोबाइल स्क्रिनबाट केही समय टाढा बस्न सकोस् ।

२. कम निद्रा लिनु

के तपाई हरेक दिन पर्याप्त सुत्नु हुन्छ? मानिसहरु प्रायः सुत्नको लागि सानो पावर न्याप प्रयोग गर्छन्। जुन सही होइनन्। राति ८ घण्टा सुत्ने मानिसको मानसिक स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ। निद्राको कमीले तपाईको शारीरिक स्वास्थ्यलाई मात्र हानी गर्दैन।

यसले थकान, चिडचिडापन र ध्यान केन्द्रित गर्न कठिनाइ पनि निम्त्याउँछ। तर, मानिसहरु राति अबेरसम्म मोबाइल वा अन्य ग्याजेटमा व्यस्त हुने भएकाले ८ घण्टाको निन्द्रा पूरा हुँदैन। तर, राम्रो दिनचर्यासँगै शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्न पर्याप्त र राम्रो निद्रा पनि आवश्यक हुन्छ।

३. अरुको मद्दत नलिनु 

के तपाइँ टोलीमा काम गर्न मन पराउनु हुन्न, यो सोचेर कि तपाइँ अरूभन्दा राम्रो गर्न सक्नुहुन्छ? मद्दत नलिने बानी पोखरीमा डुब्नु जस्तै हो किनकी तपाईलाई अरुहरुलाई बेवास्ता गर्ने। मानिसहरूसँग कुरा नगर्ने। यदि तपाईं जीवनमा एक्लै संघर्ष गर्नुहुन्छ भने, त्यसपछि बाँकी ढोकाहरू खोल्न तपाईंको लागि सबैभन्दा गाह्रो हुन सक्छ। यो असम्भव पनि हुन सक्छ किनकि तपाईंको समस्याहरू तपाईंका नजिकका मानिसहरू हुनसक्छन्। यदि यस्तो हो भने, सही समयमा मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञलाई सम्पर्क गर्नुहोस् र आफूलाई त्यस्ता कामहरूमा संलग्न गर्नुहोस्, जसमा अन्य व्यक्तिहरू पनि संलग्न छन्।

४. आफूलाई अरूसँग तुलना गर्नु

के तपाई आफूलाई सामाजिक सञ्जालमा अन्य व्यक्तिसँग तुलना गर्नुहुन्छ? आजकल सबैले आफ्नो कथाहरू इन्स्टाग्राम, ट्विटर फिडमा साझा गर्छन्। उनीहरुलाई देखेर कतिपय मानिसहरु उनीहरुसँग तुलना गर्न थाल्छन् । चाहे तपाईको साथी बिदामा होस्, कसैको विवाह होस्, वा कसैलाई पदोन्नति पाओस्। यो सबै हेर्नुभन्दा धेरै महत्त्वपूर्ण छ कि तपाई आफैलाई सुधार गर्नुहोस्। आफैलाई ध्यान दिनुहोस्। जुन धेरै महत्त्वपूर्ण छ।

५. नकारात्मकता महसुस गर्नु

यदि तपाईं आफ्नो मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्न चाहनुहुन्छ भने, तपाईंले आफ्नो विचार नियन्त्रण गर्नुपर्छ। आफ्नो सोचलाई नियन्त्रण गर्न सिक्नुपर्छ। जीवनमा नकारात्मक सोचका कारण मनमा नकारात्मक विचार आउँछन्। नकारात्मकताले जीवनलाई पूर्ण रूपमा परिवर्तन गर्न सक्छ र जीवनबाट सबै खुशीहरू हटाउन सक्छ। नकारात्मकताका कारण जीवनमा कयौं पटक यस्तो अवस्था आउँछ, जब तपाईं पूर्णतया एक्लो हुन्छ। जसका कारण तपाई तनाव र डरबाट गुजर्नु पर्ने हुन्छ। त्यसैले जीवनबाट तनाव, चिन्ता र डर हटाउन आवश्यक छ। किनभने भविष्यमा समस्याले ठूलो रुप लिन सक्छ।

६. राम्रोसँग नबस्नु

आजको समयमा मानिसहरु ल्यापटप वा फोनको स्क्रिनको अगाडि बढी समय बिताउँछन्। यसरी बस्दा तपाइलाई ढाड दुख्ने, कमर दुख्ने जस्ता समस्याहरु निम्त्याउँछ। जसको कारणले तपाई सधैं पीडा महसुस हुन्छ। यसले गर्दा तनाव र डिप्रेसनको सिकार हुन थाल्छ। त्यसैले शरीरलाई दिनमा दुई पटक १५ देखि २० मिनेटसम्म स्ट्रेच गर्नुपर्छ। जसले गर्दा शरीर पूर्णतया स्वस्थ रहन्छ ।