काठमाडौं । आमा बन्नु विवाहित महिलाहरुका लागि सुखद अनुभव हो। सुत्केरी भएपछि महिलाको शरीरमा धेरै परिवर्तनहरु आउने गर्दछ । गर्भावस्थादेखि सुत्केरीसम्म, एक महिलाले धेरै चुनौतिहरुको सामना गर्नुपर्छ र यो समयमा उनले शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक र व्यवहारिक रूपमा पनि परिवर्तनहरु सहनु पर्ने हुन्छ ।

आजकाल गर्भवती महिलाले बच्चा जन्माएपछि डिप्रेसनको सिकार हुने गरेका छन् । सुत्केरी भएपछि महिलामा हुने डिप्रेसनलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन (प्रसवोत्तर डिप्रेसन) भनिन्छ । यसका लक्षणहरू जन्मेको ४ हप्तापछि देखिन थाल्छन्। सुत्केरीपछि महिलाको हर्मोनमा तीव्र गिरावट हुने भएकाले रासायनिक परिवर्तन भई यस्तो समस्या देखा पर्ने गर्दछ ।

महिलामा प्रजनन हार्मोन एस्ट्रोजेन र प्रोजेस्टेरोनको स्तर गर्भावस्थाको समयमा दस गुणा बढ्छ, तर तिनीहरूको स्तर सुत्केरीपछि छिट्टै घट्छ। हार्मोनहरुको यही उतारचढावले गर्दा गभवती महिला सुत्केरीपछि डिप्रेसनको सिकार बन्ने गर्दछन् ।

पोस्टपार्टम डिप्रेशनका लक्षणहरू:
महिलामा पोस्टपार्टम डिप्रेसनका लक्षणहरू पत्ता लगाउन गाह्रो हुन सक्छ। धेरै पटक महिलाहरु पोस्टपार्टम डिप्रेसनबाट ग्रस्त हुन्छन् तर उनीहरुले यसको लक्षणलाई बेवास्ता गर्छन्। धेरै महिलाहरुमा केहि सामान्य लक्षण हुन सक्छ ।

–अनिद्रा
–खाना अरुची
–गम्भीर थकान
–कम कामवासना
–बारम्बार मूड स्विंग
डिप्रेसनका यी लक्षणहरूसँगै अन्य लक्षणहरू पनि केही महिलाहरूमा देखा पर्ने गर्दछ ।
जस्तै, –महिला हरेक समय रोइ रहने वा रुन मन लाग्ने ।
–सधैं दुखी भइरहने।
–सानो कुरामा गम्भीर र क्रोधित हुने ।
–निराशाको भावना ।
–आत्मघाती विचार।
–कार्यमा ध्यान केन्द्रित गर्न असमर्थता ।

विज्ञहरूका अनुसार प्रसवपछि डिप्रेसनका धेरै कारणहरु हुन सक्छन् । पोस्टपार्टम डिप्रेसनको सम्भावना बढाउन सक्ने केही यस्ता कुराहरुले पनि सहयोग गर्ने गर्दछ । जस्तै, यदि महिलाको परिवारमा डिप्रेसनको इतिहास छ भने, गर्भावस्थाको समयमा नाबालिग भएमा, गर्भावस्थाका बारेमा अस्पष्टता भएमा पनि पोस्टपार्टम डिप्रेसनको सिकार हुने गर्दछन् ।
यसका साथै यदि सुत्केरी महिलाको पारिवारिक इतिहास मानसिक विकारहरू भएमा वा अत्याधिक तनावपूर्ण घटनाबाट गुज्रिरहेमा जस्तै, जागिर गुमाउनु वा स्वास्थ्य संकट भएमा पनि सुत्केरी महिला डिप्रेसनको सिकार बन्ने गर्दछन् ।

यस्तै, विशेष आवश्यकता वा स्वास्थ्य समस्या भएको बच्चा भएमा, जुम्ल्याहा वा तीन बच्चा भएमा, अक्सर एक्लै भएमा वा आरक्षित भएमा पनि यस्तो हुने गर्दछ । यसका साथै सुत्केरी महिलाको वैवाहिक सम्बन्धमा आर्थिक संकट भएमा पनि पोस्टपार्टम डिप्रेसनको सिकार हुने गर्दछन् ।

डिप्रेसन यस्तो रोग हो जसको उपचार डिप्रेसनका लक्षण र प्रकारहरू कति गम्भीर छन् भन्नेमा भर पर्छ। यसको उपचारमा मनोचिकित्सकको सहयोग लिन सकिन्छ । भावनात्मक रूपमा बलियो बनाउन एन्टिडिप्रेसेन्टहरू प्रयोग गरिन्छ वा समूहहरू बनाइन्छ। पोस्टपार्टम डिप्रेसनको गम्भीर अवस्थाहरूको लागि, ब्रेक्सानोलोन भनिने नयाँ औषधि दिन सकिन्छ।

यदि तपाईं स्तनपान गर्दै हुनुहुन्छ भने, तपाईंले पोस्टपार्टम डिप्रेसन, चिन्ता, वा मनोविकृतिको लागि औषधि लिन सक्नुहुन्न भन्ने सोच्नुहोस्। यस सम्बन्धमा आफ्नो विशेषज्ञसँग कुरा गर्न सकिन्छ । डाक्टरको पर्यवेक्षणमा, धेरै महिलाहरूले स्तनपान गराउँदा औषधि लिन्छन्। यो तपाइँ र तपाइँको डाक्टर बीचको निर्णय हो।

पोस्टमार्टम डिप्रेसनको समयमा महिलामा दुःख, कुरा गर्दा रुनु, नकारात्मक विचार र चिडचिडापन जस्ता समस्या हुन सक्छन्। धेरै महिलामा यो समस्या लामो समयसम्म रहन्छ भने धेरै महिलामा चाँडै निको हुन्छ । प्रसवपछिको डिप्रेसन लगभग ४ हप्ता भित्र हुन्छ। धेरै पटक महिलाहरु सुत्केरी डिप्रेसनबाट बाहिर निस्कन धेरै किसिमका औषधि सेवन गर्छन् । तर ध्यान दिनुहोस् कि डाक्टरको सल्लाह बिना कुनै पनि औषधि सेवन नगर्नुहोस्। यसका अलावा महिलाहरूले केही उपाय अपनाएर प्रसवोत्तर डिप्रेसनलाई सजिलै कम गर्न सक्छन्।

परिवार र साथीहरूसँग कुरा गर्नुहोस्- प्रसवोत्तर डिप्रेसनबाट बच्न महिलाले परिवार र साथीभाइसँग कुरा गर्ने प्रयास गर्नुपर्छ। कुरा गर्न मनपर्ने व्यक्तिहरूसँग कुरा गर्नुहोस्। उनीहरूले के भन्नु छ सुन्नुहोस् र उनीहरूको अनुभव प्रयोग गर्नुहोस्।

आहारको ख्याल राख्नुहोस्- धेरै पटक महिलाहरु शरीरमा कमजोरीका कारण प्रसवोत्तर डिप्रेसनको सिकार हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा आफूलाई स्वस्थ राख्न खानपानमा विशेष ध्यान दिनुहोस् । दिनचर्यामा फाइबर, क्याल्सियम र प्रोटिन युक्त आहार खानु पर्ने हुन्छ। अधिक फाइबरको सेवनले पेट राम्रोसँग सफा हुन्छ र पाचन प्रणाली बलियो हुन्छ। समय समयमा आफैलाई हाइड्रेटेड राख्नु पनि आवश्यक छ।

अरूबाट सहयोग लिनुहोस्-आमा बन्ने बित्तिकै बच्चाको सबै जिम्मेवारी आफैले नलिनुहोस्। बच्चाको हेरचाह गर्न परिवारका सदस्यहरूको सहयोग लिनुहोस्। बच्चालाई खुवाएपछि परिवारका अन्य सदस्यहरूलाई पनि दिनुहोस्। यदि बच्चालाई राती राम्ररी निन्द्रा लाग्दैन भने यस्तो समयमा परिवारका सदस्यलाई साथमा राख्नुहोस् जसले राती केही बेर उठेर बच्चाको हेरचाह गर्न सक्छ। यसरी तपाईको निन्द्रा पनि पूरा हुनेछ ।

हिड्नु- प्रसवोत्तर डिप्रेसनबाट बच्न महिलाहरूले घरको छत, बालकनी वा नजिकैको पार्कमा हिँड्नुपर्छ। बच्चा सुत्दा हिड्ने समय सेट गर्नुहोस्। पैदल यात्राले तपाईंलाई मानिसहरूलाई भेट्न अनुमति दिनेछ, जसले तपाईंलाई आफ्नो दिमाग मोड्न मद्दत गर्नेछ।