काठमाडौं । बढ्दो उमेरले मानिसको शरीर र व्यवहारमा ठूलो प्रभाव पार्छ। उमेर परिवर्तनले हाम्रो सोचाइ र स्मरणशक्तिलाई पनि असर गर्छ । बुढेसकालमा कयौं पटक यस्तो हुन्छ कि तपाई विगत पाँच वर्षदेखि घरबाट काममा र कामबाट घर आउँदै हुनुहुन्छ तर अचानक बाटोको चोकमा रोकिनुहुन्छ र सोच्न थाल्नुहुन्छ । कुन दिशामा जानुपर्छ। दैनिक दिनचर्याका धेरै कार्यहरूले तपाईंको स्मरणशक्ति सामान्य छ वा घट्दै छ भन्ने प्रश्नहरू उठाउन सक्छ।

यस्तो अवस्थामा यो दिमागमा कमीको कारण हुन सक्छ। हाम्रो शरीरका अन्य भागहरू जस्तै मस्तिष्कका कोशिकाहरू पनि उमेरका कारण प्रभावित हुन्छन् र उमेरसँगै तिनीहरू कम हुन थाल्छन्। कोशिकाहरूले अन्य न्यूरोन्ससँग कम जडानहरू कायम राख्छन् र अन्य न्यूरोन्सहरूमा सन्देशहरू पठाउन आवश्यक रसायनहरू भण्डारण गर्छन्। तर यहाँ तपाईंले ध्यान राख्नु पर्छ कि सबै मेमोरी लेप्स केसहरू उमेर परिवर्तनसँग सम्बन्धित हुँदैनन्। कहिलेकाहीँ थकान, चिन्ता वा घबराहटका कारण स्मरणशक्तिको भ्रम हुने गर्दछ ।

यदि कहिलेकाहीँ हामीले कुनै काम वा केही कुरा बिर्सन्छौं भने यो सामान्य कुरा हो। यसमा कुनै समस्या छैन। धेरै पटक हाम्रो दिमाग चीजहरूमा यति धेरै अभिभूत हुन्छ कि अन्य सम्झनाहरू राख्न ढिलो हुन्छ।

कहिलेकाहीँ यो दिमागको लागि धेरै गाह्रो हुन्छ कि यसले माथि के राख्ने निर्णय गर्न सक्दैन। सामान्यतया, हाम्रो दिमागले सामाजिक जानकारीलाई प्राथमिकता दिन्छ, तर अमूर्त जानकारीसँग सम्बन्धित जानकारीहरू जस्तै संख्याहरू सजिलै बिर्सने गर्दछ । स्मरणशक्ति हराउनु एक समस्या बन्छ जब यसले तपाईंको दैनिक दिनचर्यालाई असर गर्न थाल्छ। यदि तपाइँ दायाँ वा बायाँ घुम्न याद छैन भने यो ठूलो कुरा होइन तर, तपाइँ किन गाडी चलाउनुहुन्छ र तपाइँ कहाँ जाँदै हुनुहुन्छ याद छैन भने यो सामान्य  होइन। यसबारे सोच्नुपर्छ ।

बुढ्यौली–सम्बन्धित मेमोरी लस र सामान्य मेमोरी लस बीचको एक सूक्ष्म भिन्नता छ जुन बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ। यो भिन्नता स्थिर रहन सक्छ वा स्थिति थप गम्भीर हुन सक्छ। यसले डिमेन्सिया जस्ता न्यूरोडिजेनेरेटिभ रोगहरूको जोखिम बढाउँछ। हरेक वर्ष १० देखि १५ प्रतिशत स्मरणशक्ति लस भएका व्यक्तिहरू डिमेन्सियाको शिकार भएको पाइएको छ। हल्का संज्ञानात्मक स्मृति लस भएका व्यक्तिहरूले सामान्य गतिविधिमा विस्तारै बिर्सदै जाने गर्दछन् ।

आफ्नो बाटो हराउनु एक प्रारम्भिक संकेत हो– नेभिगेसनमा कमीलाई अल्जाइमर रोगको प्रमुख प्रारम्भिक संकेत मानिन्छ। जुन डिमेन्सियाको सबैभन्दा सामान्य प्रकार हो। तसर्थ, यदि तपाइँले धेरै नै कुराहरु विर्सन थाल्नु भएको छ भने ,  स्वास्थ्य विशेषज्ञसँग परामर्श गर्न सक्नुहुन्छ। यो रोग छिट्टै पत्ता लगाउन स्वास्थ्य परीक्षण गराउनु आवश्यक छ।

यद्यपि कहिले काहिँ मेमोरी लेस भएका घटनालाई हामीले अनावश्यक रूपमा चिन्ता गर्नुहुँदैन। जब स्मरणशक्ति लसको घटनाहरूले तपाईंको जीवनलाई असर गरिरहेको छ भए स्वास्थ्य विशेषज्ञसँग परामर्श गर्नुपर्छ। दिमाग तेजिलो बनाउनको लागि असल आहार र व्यायामले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ । सबैभन्दा पहिला हामीले आफू स्वस्थ रहनुपर्दछ । स्वस्थ जीवनशैलीले स्मरण शक्ति बढाउनको लागि ठुलो योगदान दिने गर्छ । यसका साथै हामीले आफ्नो स्मरण शक्ति बढाउनको लागि के खानु पर्छ के खानु हुँदैन भन्ने जान्नु अति आवश्यक छ ।

स्मरण शक्ती बढाउने उपायहरु:

स्वास्थ्य रहने – हामी उमेरले बुढो हुन आटेपानी आफ्नो शरीरलाई सधैं फिट राख्न खोज्नुपर्छ । फिट रहनाले दिमाग पनि ताजा रहने गर्छ । त्यसैले कुनै पनि कुरा सजिलैसँग याद रहने गर्छ । यसका लागी हामीले एरोबिक ब्यायामहरु गर्नुपर्छ । एक्सरसाइजले दिमागका लागि टनिकको काम गर्छ ।

सुन्ने पढ्ने लेख्ने बानीको विकास –यदि कसैले भनेको कुरा हामीले ध्यानपुर्वक सुनेका छौँ भने हामीलाई त्यस्ता खालका कुराहरु बिर्सन गाह्रो हुन्छ । त्यसैले पढ्ने समयमा हामीले अन्ततिर आफ्नो ध्यान नलगेर पदने बानी बसालीम भने पढेको बिर्सिने गरिदैन । हामीले सजिलै सँग भुल्ने कुराहरुलाई लेखेर याद गर्ने गर्नुपर्छ । लेख्नका लागि डायरी, इमेल वा मोबाइलको प्रयोग गर्न सकिन्छ । कसैको फोन नम्बर याद राख्नु छ भने त्यसलाई टुक्रा९टुक्रा बनाएर सम्झिने कोसिस गरौं ।बढिभन्दा बढि पढ्ने बानी गरौं । साहित्यिक किताब पढ्नुृस । यसबाट शब्दभण्डार बढ्नुका साथै दिमाग पनि खुल्नेछ । थुप्रै प्रसिद्ध वक्ताहरुले यही उपायबाट सफलता पाएका हुन् ।

सन्तुलित आहार– अनुसन्धानबाट पत्ता लागेको छ कि भिटामिनहरुबाट भरिपूर्ण सन्तुलित आहार लिनाले स्मरणशक्ति, शब्दप्रवाह आदिमा सुधार आउँछ । बी कम्प्लेक्सको भिटामिन्स, खासगरी नियासिन र बीटा क्यारोटीन विशेष उपयोगी छन् ।

दिमागी खेल खेल्ने– दिमाग लगाउने खेलहरु खेल्ने गरेमा दिमागको प्रयोग बढी हुन्छ । यसले गर्दा दिमागलाई हरेक कुरा सम्झना मद्धत पुग्छ । दिमाग बिस्तारै तेज बन्दै जान्छ । क्रसवर्ड, पजल्स, चेस, भिडियो गेम जस्ता खेलहरुले दिमागी कसरत हुन्छ र स्मरणशक्तिलाई तिक्ष्ण बनाउन मद्दत गर्दछ ।

योगा– योगाले मस्तिष्कको शान्ति प्रदान गर्दछ जसका कारण मानिसमा एकाग्रतामा वृद्धि हुने र स्मरण क्षमतामा वृद्धि हुन्छ ।

समयतालिका बनाउनुहोस् – कुनैपनि कामलाई समयतालिका बनाएर समयमै गर्ने गर्नुपर्छ । कुनैपनि चिजलाई सम्बन्धित ठाउँमा राख्नुपर्छ । यसो गर्दा कुनैपनि कुरालाई राम्रोसँग सम्झिन सकिन्छ ।

पर्याप्त निद्रास्– निद्राको कमीले स्मरण क्षमतामा असर पुग्दछ । त्यसैले दिमागलाई अलर्ट राख्न वा चनाखो राखेर स्मरण क्षमता बढाउनका लागि पर्याप्त निद्रा लिनु आवश्यक हुन्छ ।