काठमाडौं। बेपत्ता योद्धा परिवार समाजको आइतबार राजधानीमा आयोजित कार्यक्रममा नेकपा(माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले नेकपाका महासचिव नेत्रविक्रम चन्द विप्लवको प्रसंसा गरेका थिए।

उनले पछिल्लो समय आफूलाई संकट पर्दा आफ्नो पार्टीका नेताहरु भन्दा पनि विप्लवले हौसला दिएको बताउँदै उनको खुलेरै सराहना गरे। कार्यक्रमको अतिथि रहेका दुबै नेताद्वय माओवादीमा रहँदा एक अर्काका निकटस्थ थिए।

माओवादीमा विभाजनको श्रृङखला चल्दै गर्दा अलग पार्टीमा पुगेका यी नेताद्वय पछिल्लो समय नजिकिएका छन्। प्रधानमन्त्री प्रचण्डको विरुद्धमा सर्वोच्च अदालतमा द्वन्द्वकालीन घटनासँग सम्बन्धित  मुद्दा व्यक्तिगत तवरले दर्ता भएसँगै विप्लवले प्रचण्डलाई दरिलो साथ दिएका थिए।

यस प्रकरणमा माओवादीका विभाजित घटकहरुले संयुक्त रुपमा प्रतिवाद गरेका थिए। द्वन्द्वकालीन घटना र जनयुद्धको विरुद्धमा भएका सम्पूर्ण गतिविधिमा एकै ठाउँमा उभिने प्रण समेत उनीहरुले गरेका थिए।

माओवादी विभाजित भएर अलग कित्तामा पुग्दा शक्ति क्षिण हुँदै गएको महशुस सबैले गरेपछि अहिले माओवादी एकताको बहस फेरि सतहमा पेचिलो तवरले आएको छ। यद्यपि एकताले तत्काल मूर्तरुप लिने सम्भावना न्यून रहेको कतिपय माओवादी नेताहरु बताउँछन्।

माओवादी भित्रैका कतिपय नेताहरु विप्लवलाई भित्र्याउने पक्षमा छन्। लामो समयदेखि विभाजीत बनेका माओवादीहरु सबै परिक्षित भइसकेका छन्। विभाजनले शक्ति क्षिण हुँदा व्यहोरेको पीडाले सबै आक्रान्त छन्। विभाजित भएर कुनै घटकले औचित्य पुष्टि गर्न नसकेको आन्तरिक रुपमा बोध गरेकाले एकताको आवश्यकता बढेको माओवादी नेताहरु बताउँछन्।

तत्कालीन नेकपा (माओवादी) संविधानसभामा पहिलो पार्टीका रुपमा रहेको बेलामा आन्तरिक रुपमा मोहन वैद्य र विप्लवले अध्यक्ष प्रचण्डविरुद्ध राजनीतिक रुपमा असहमति प्रकट गरिरहेका थिए। २०६४ सालको निर्वाचनपछिको पहिलो संविधान सभाले संविधान निर्माण गर्न नसकेपछि माओवादीमा राजनीतिक मतभेद बढ्दै गएको थियो।

माओवादीका तत्कालीन उपाध्यक्ष बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री भएका बेला २०६९मा पहिलो संविधानसभा विघटनपछि माओवादीमा आन्तरिक किचलो तीव्र रुपमा सतहमा आएको थियो। यद्यपि बाबुरामलाई प्रधानमन्त्री बनाउन मुख्य भूमिका बैद्य र अर्का नेता रामबहादुर थापा बादलको रहेको थियो।

प्रचण्डविरुद्ध आन्तरिक मोर्चाबन्दी गरेका उनीहरुले धोबिघाट गठबन्धनमार्फत प्रचण्ड इतर समूह (बाबुराम र बैद्य) एक भएको हुन्। तथापि उनै बाबुराम प्रधानमन्त्री भएकै बेलामा पहिलो संविधानसभा विघटनपछि माओवादीको अन्तरसंघर्ष चरम बन्न पुग्यो। सोही क्रममा २०६९ असार ५ गते वैद्यको नेतृत्वमा माओवादी विभाजित भयो।

सुरुमा बैद्य नेतृत्वको पार्टीमा लागेर बाहिरिएका विप्लव त्यसको दुई वर्षपछि आफ्नै नेतृत्वमा अलग पार्टी गठन गरेका थिए। प्रचण्ड नेतृत्वको पार्टीलाई संसदीय पार्टीमा रुपान्तरण भएर जनयुद्धको मुद्दा बिर्सिएको आरोप लगाएर बैद्यसँग बाहिरिएका उनले बैद्यलाई क्रान्तिको नेतृत्व गर्न नसक्ने भन्दै अलग पार्टी बनाएका थिए।

त्यतिबेला सुरु भएको विभाजनको श्रृंखला आजपर्यन्त जारी रहेको छ। तथापि ससाना घटकहरुबीच एकताको क्रम पनि चलिरहेको छ।

केही समय अघि विप्लबको नेकपाबाट विभाजित धर्मेन्द्र बास्तोला नेतृत्वको नेकपा (बहुमत) र मोहन बैद्य नेतृत्वको नेकपा (क्रान्तिकारी माओवादी)बीच एकता भएर क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट पार्टी नेपाल गठन भएको छ।

विगतमा बलियो र पहिलो पार्टी बनेको माओवादीको सांगठनिक अवस्था खस्कँदो क्रममा  छ। पछिल्लो समय सरकारको नेतृत्व गरेको माओवादीका कतिपय सकारात्मक कामले आशा जगाएको छ। तथापि भरोसायोग्य वातावराण अझै निर्माण हुन सकेको छैन।

विगतको ओज अहिले निकै क्षिण भइसकेको छ। २०६४ मा प्रत्यक्षतर्फ १२० सिट जित्दै पहिलो पार्टी बनेको माओवादी त्यसयताका माओवादीको अवस्था बिर्सनयोग्य रहे। निरन्तर ओरालो यात्रा सुरु गरेको माओवादी मूलतःविभाजनले कमजोर बनेको निष्कर्षमा अहिले पुगेका छन्। र गम्भीर समीक्षामा जुटेका छन्।

सबैले आफूलाई प्रधान ठानेरै वर्तमान अवस्था आएको एक माओवादी पदाधिकारीले बताए। उनले संस्थागत रुपमा माओवादी आन्दोलनको उपज वर्तमान अवस्था आएको बताउँदै सबैले आफूलाई महत्व दिने प्रवृत्तिले विभाजनको श्रृंखला बढेको स्वीकार गर्दछन्।

उनले भने,  ‘हिजो माओवादीको उभार त आन्दोलको कारणले आएको हो। जनताको जनसमर्थनले माओवादीको उचाइ बढेको थियो। माओवादी आन्दोलन सबै नेता कार्यकर्ता र जनताको एकाकारले सफल भएका हो।’

उनले अगाडि थपे, तर पछिल्लो समय व्यक्तिगत प्रवृत्ति हाबी भयो। मेरै कारणले यो सबै भएको हो भन्ने मनोगत विश्लेषण बढेपछि एकले अर्कालाई नस्वीकार्ने स्थिति पैदा भएर यो अवस्था आएको हो।’

उनले विगतमा भएका सबैका कमजोरी औंल्याएर त्यसको गम्भीर समीक्षा गर्नुपर्ने बताए। सबैले परिपूरकको भूमिका निर्वाह गर्दै व्यक्तिगत आकांक्षा गौण ठानेर एकतावद्ध हुनुपर्ने आवश्यकता औंल्याए।

विप्लवलाई भित्र्याउने महराको प्रयास

नेकपा (माओवादी केन्द्र) का उपाध्यक्ष कृष्णबहादुर महराले विप्लसँग सहकार्यका लागि निकै दौडधुप गरिरहेका छन्। नेकपाका महासचिव विप्लवका शैक्षिक तथा राजनीतिक गुरु समेत महरा हुन्। यसै कारणले महराले उनीसँग लामो समयदेखि सम्वाद थालेका छन्। तर, संवादले अझै मूर्तरुप लिइसकेको छैन।

माओवादी निकट स्रोतका अनुसार विप्लवलाई पार्टीमा भित्र्याएर महासचिव पदनुपर्ने पक्षमा महरा रहेका छन्। तर माओवादी केन्द्रका अन्य नेताहरुले असहज महशुस गरेकाले यस विषयले मूर्तरुप लिन नसकेको हो।

एउटै पार्टीमा हुँदा समेत विप्लव र माओवादी केन्द्रका उपमहासचिव रहेका वर्षमान पुनको आन्तरिक रुपमा प्रतिस्पर्धी देखिएका थिए। यी दुबैको अस्वस्थ आन्तरिक प्रतिस्पधाले समेत विप्लवको बहिर्गमन भएको समेत बताइन्छ।

एउटै पार्टीमा हुँदा प्रचण्डले वर्षमानलाई प्रश्रय दिएपछि रुष्ट भएर पार्टीमा मोहन वैद्य समूहको हर्ताकर्ताको रुपमा विप्लव लागेका थिए। त्यही क्रममा प्रचण्डसँग बाहिरिएका उनी हालसम्मै अलग पार्टीमा छन्।

अहिले महराको मध्यस्थतामा एकताको प्रयत्न गरिएपनि त्यसले ठोस आकार लिइ सकको छैन। तत्काल पार्टी एकता हुन नसकेपनि संयुक्त मोर्चा बनाएर जाने तयारीमा रहेको विप्लवले सार्वजनिक रुपमा बताउँदै आएका छन्।

माओवादी आनदोलनमा लागेका मध्ये संसदीय व्यवस्थाको कुनै लाभको पदधारण नगरेकाले विप्लवलाई पार्टीमा ल्याउन सके विगतको साख फर्काउन सकिने माओवादी केन्द्रका नेताको बुझाइ छ। उनीहरुले पार्टीको गिर्दो साखलाई जोगाउन विप्लवको भूमिका प्रभावकारी हुने अपेक्षा गरेका छन्।

अहिलेसम्म राजनीतिक लाभका कारणले कुनै आक्षेप नलागेको र अन्य विवादमा समेत नपरेकाले उनलाई पार्टीमा ल्याएर महासचिव बनाए गुमेको छवि फर्कने महराको आँकलन छ। त्यसैले उनले विप्लवसँग एकताको निकै जोठबल गरेका छन्।

एकताको चर्चाका बीच विप्लव नेतृत्वको नेकपाको केन्द्रीय समितिको बैठक जारी छ। कपिलबस्तुमा बिहीबारदेखि सुरु भएको बैठक शनिबारसम्म जारी रहने नेकपाले जनाएको छ। बैठकले समाजवादी मोर्चा गठनलगायत माओवादी घटकबीच एकताका लागि मार्ग तय गर्ने बताइएको छ।