काठमाडौं । टर्कीको राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा रेसेप तैयप अर्दोआनले फेरि जित हासिल गरेका छन् । अर्दोआनले टर्कीमा विगत दुई दशकदेखि शासन गर्दै आएका छन् र दुई दशकसम्म सत्तामा रहे पनि चुनाव जित्न सफल भएका छन्।

अर्दोआनको जितले भारतको लागि के अर्थ राख्छ ? भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले अर्दोआनलाई जितको लागि बधाई दिएका छन्। मोदीले बधाई दिँदै आगामी दिनमा दुई देशबीचको सम्बन्ध सुमधुर हुने र विश्वका मुद्दामा सहयोग अभिवृद्धि हुने विश्वास व्यक्त गरेका छन् ।

मोदीले बधाई दिए होलान् तर अर्दोआन सत्तामा आएपछि भारतसँगको सम्बन्ध सुमधुर नभएको उनलाई थाहा छ । विगत नौ वर्षमा मोदीले मध्यपूर्वका धेरै देशको भ्रमण गरे तर टर्की गएनन् ।

मोदीले २०१९ मा टर्की भ्रमण गर्ने तयारीमा थिए तर अन्तिम समयमा त्यो भ्रमण रद्द गरिएको थियो। अगस्ट ५, २०१९ मा भारतले कश्मीरको विशेष दर्जा खारेज गरेको थियो र टर्कीले यसको खुलेर विरोध गरेको थियो। अर्दोआनले संयुक्त राष्ट्र संघको महासभामा पनि यो मुद्दा उठाएका थिए ।

कश्मीरमा अर्दोआनको लाइन पाकिस्तानको पक्षमा रहेको छ। भारतका लागि यो सँधै असहज रह्यो । इस्लामिक सहयोग संगठन अर्थात् ओआईसीमा पनि टर्कीले कश्मीरलाई लिएर आक्रामक भएको छ ।

टर्कीको यी आपत्तिको जवाफमा भारतले कश्मीर आफ्नो आन्तरिक मामिला भएको र टर्कीको टिप्पणी भारतको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप भएको भन्दै आएको छ ।

भारतका पूर्व विदेश सचिव कंवल सिब्बलले पनि अर्दोआनको जित भारतका लागि कुनै पनि हिसाबले राम्रो नभएको ट्विट गर्दै चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।

कंवल सिब्बलले आफ्नो ट्वीटमा लेखेका छन्, ‘टर्कीमा अर्दोआनको जित भारतका लागि त्यति सहज अवस्था होइन। टर्कीले कश्मीरमा इस्लामिक लाइनमा पाकिस्तानलाई समर्थन गर्नेछ। ओआईसीमा पनि कश्मीर मामिलामा सक्रिय रहनेछ। पाकिस्तानसँग टर्कीको जुगलबन्दी चिन्ताजनक छ। ओटोम्यान साम्राज्यसँग अर्दोआनको लक्ष्य पनि विनाशकारी छ। अर्दोआनको नेतृत्वमा ब्रिक्समा टर्कीको प्रवेश कुनै पनि अर्थमा ठीक होइन। रुससँग अर्दोआनको मित्रता पनि निकै राम्रो छ ।

टर्कीले पाकिस्तान समर्थक अडान लिइरहेको छ। यो १९५० को शुरुवात वा शीत युद्ध को समयमा सुरु भएको भनिन्छ।

यस अवधिमा भारत र पाकिस्तानबीच दुई पटक युद्ध भएको थियो । टर्की र भारतबीच सन् १९४८ मा कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको थियो। भारत स्वतन्त्र भएको एक वर्ष मात्रै बितेको थियो ।

यी दशकहरूमा भारत र टर्कीबीच घनिष्ठ साझेदारी विकास हुन सकेन। टर्की र भारतबीचको तनाव दुई कारणले भएको बताइएको छ । पहिलो कश्मीरको मामिलामा टर्कीको पाकिस्तान समर्थक अडान थियो र दोस्रो शीत युद्धमा अमेरिकी क्याम्पमा टर्की थियो जब भारत असंलग्नताको वकालत गरिरहेको थियो।

उत्तर एट्लान्टिक सन्धि संगठन अर्थात नेटो दोस्रो विश्वयुद्धपछि १९४९ मा गठन भएको थियो । टर्की यसको सदस्य थियो। नेटोलाई सोभियत संघ विरोधी संगठनको रूपमा हेरिएको थियो।

यसबाहेक सन् १९५५ मा टर्की, इराक, बेलायत, पाकिस्तान र इरानले मिलेर ‘बगदाद सम्झौता’ गरेका थिए । बगदाद सम्झौतालाई तब रक्षा संगठन भनिन्थ्यो।

जसमा पाँच देशले आफ्ना साझा राजनीतिक, सैन्य र आर्थिक लक्ष्य हासिल गर्ने विषयमा कुराकानी गरेका थिए । यो नेटोको लाइनमा थियो। इराक सन् १९५९ मा बगदाद सम्झौताबाट बाहिरिएको थियो । इराक बाहिरिएपछि, यसको नाम केन्द्रीय सन्धि संगठनमा परिवर्तन भयो। बगदाद सम्झौता सोभियत संघ विरुद्ध पनि देखियो। अर्कोतर्फ असंलग्नताको कुरा गर्दा पनि भारत सोभियत संघको नजिक देखिन्थ्यो ।

शीतयुद्ध कमजोर हुन थालेपछि टर्कीका ‘पश्चिमी’ र ‘उदारवादी’ राष्ट्रपति मानिने तुर्गट ओजलले भारतसँगको सम्बन्धलाई पुनः ट्रयाकमा ल्याउने प्रयास गरे ।

ओजलले सन् १९८६ मा भारत भ्रमण गरेका थिए । यस भ्रमणका क्रममा ओजलले दुवै देशका दूतावासमा सेनाका प्रतिनिधिको कार्यालय स्थापना गर्ने प्रस्ताव राखेका थिए । यसपछि सन् १९८८ मा भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री राजीव गान्धीले टर्कीको भ्रमण गरेका थिए । राजीव गान्धीको भ्रमणपछि दुई देशबीचको सम्बन्ध धेरै क्षेत्रमा सुधार भयो।

तर यसका बाबजुद पनि कश्मीरको मामिलामा टर्कीको अडान पाकिस्तानको पक्षमा रह्यो, त्यसैले सम्बन्धमा कुनै घनिष्ठता थिएन।