काठमाडौं । युक्रेनमा धेरै नयाँ आश्रयस्थलहरू निर्माण गरिएको छ, जसले बम विष्फोटको समयमा मानिसहरूको जीवन बचाउन सक्छ। यो देशमा करिब ५ हजार आश्रयस्थल छन् । अहिले हवाई हमलामा न्युनतम मृत्यु हुने गरी उनीहरुको निरीक्षण भइरहेको छ ।

यो सबै युक्रेनमा युद्धको समयमा भइरहेको छ, तर एउटा यस्तो देश छ जहाँ युद्ध बिना यति धेरै बंकरहरू बनाइयो कि पूरै देश घरको सट्टा बंकरहरूले भरियो। युरोपेली देश अल्बानियामा करिब २.५ लाख बङ्कर छन् । धेरै बंकरहरूको कारण, युरोपको यो देश धेरै गरिबीमा बाँचिरहेको थियो। केही समयअघि उसले बङ्करलाई पर्यटकीय स्थलमा परिणत गर्न थालेको थियो ।

उत्तर-पूर्वी युरोपेली देश अल्बानियालाई दोस्रो विश्वयुद्धमा पहिले इटाली र त्यसपछि जर्मनीले कब्जा गरेको थियो। युद्ध समाप्त भएपछि देश स्वतन्त्र भयो तर निरन्तर दासत्वले नराम्ररी तहसनहस भयो । अब पहिलो आवश्यकता अल्बानियाको प्रगति थियो। तर, केही फरक भयो । देशको कमाण्ड कम्युनिष्ट तानाशाह एन्भर होक्साको हातमा आयो। होक्साले स्विकार गरे कि युद्धको अन्त्य देखिन्छ, तर आफ्नो देश सुरक्षित छैन।

उनले अल्बेनियन भाषामा नारा दिए, जसको अंग्रेजीमा अर्थ हो, सधैं तयार रहनुहोस्। होक्साले ग्रीस, युगोस्लाभिया, नेटो जस्ता छिमेकी राष्ट्रहरूले आफूलाई धोका दिन सक्छन् भन्ने शंका गरेका थिए। उनको साथमा रहेको सोभियत संघ (अहिले रुस) पनि शंकास्पद थियो । विश्वयुद्ध सकिएसँगै उनले सबै सम्बन्ध तोडिदिए । वार्सा सन्धिबाट समेत बाहिरिए । यो नेटोको प्रतिक्रियामा कम्युनिष्ट देशहरूको गठबन्धन थियो, जसमा रूस, चीन जस्ता ठूला देशहरू थिए।

डरले बाँचिरहेका होक्साले देशभर बंकरहरू बनाउन आदेश दिए। यी बङ्करहरू दुई प्रकारका हुनेछन्, सैन्य प्रयोगका लागि र सर्वसाधारणलाई लुकाउनका लागि। बंकरको डिजाइन ६० को दशकको मध्यतिर तयार भएको थियो र त्यसपछि लगातार २० वर्षसम्म देशमा आवासीय भवन वा कारखाना नभई बंकरहरू बन्न थाले । बंकरीकरणको यो प्रक्रिया तानाशाहको मृत्यु पछि मात्र रोकियो।

जब यो प्रक्रिया सन् १९८५ मा समाप्त भयो, तबसम्म अल्बानियामा २.५ लाख बंकरहरू बनिसकेका थिए। कतै अल्बानियामा ७ लाखभन्दा बढी बङ्कर बनेको दाबी गरिएको छ । तिनीहरू सबै ठाउँमा आवासीय क्षेत्रहरूमा, खेल मैदानहरूमा, चिहानहरूमा, पहाडहरूमा र समुद्रमा थिए।

कंक्रिट मशरुम्स पुस्तकका लेखकहरूका अनुसार यस बंकर निर्माण परियोजनाको लागत करिब साढे दुई अर्ब डलर थियो। लामो समयदेखि दासत्वको सामना गर्दै आएको यो देशले आफ्नो सारा सम्पत्ति यही काममा लगायो ।

तानाशाहको मृत्यु पछि, त्यस युगका अल्बेनियन सैन्य इन्जिनियर पेलोम्ब दुराजले विश्वास गरे कि त्यतिबेला सैन्य स्रोतको ८०% यी बंकरहरू निर्माणमा मात्र खर्च भएको थियो। यी बंकरहरू भ्लोराको खाडीदेखि राजधानी तिरानाको पहाडसम्म र त्यसपछि मोन्टेनेग्रोको सिमानादेखि ग्रीसको कोर्फु टापुसम्म फैलिएका छन्।

बंकरहरू निर्माणसँगै नागरिकहरूले हवाई आक्रमणको खबर आएपछि कसरी यी बंकरहरूमा लुक्ने भनेर तालिम लिन थालेका थिए । मानिसहरूले सैन्य प्रशिक्षण पनि लिन थाले। सिभिल डिफेन्स ड्रिलहरू हरेक महिना दुई पटक आयोजना गरिन्थ्यो, जसमा बन्दुक चलाउने तालिम दिइयो।

होक्सा त्यतिबेला अल्बानियाका सबैभन्दा शक्तिशाली व्यक्ति थिए, तर यो कार्यले धेरैलाई उनको विरुद्धमा पुर्‍यायो। सन् १९७४ मा रक्षामन्त्री बाकिर बालुकुले आफैंले आफ्नो भाषणमा भनेका थिए कि होक्सा एक डरलाग्दो व्यक्ति हुन्, जसलाई सोभियत संघदेखि अमेरिकासम्मका दुई विपरीत शक्तिले पनि नोक्सान पुर्याउनेछ भन्ने लागेको थियो । त्यसको लगत्तै, तानाशाहले रक्षामन्त्रीलाई चीनका लागि जासुसी गरेको आरोप लगाए र उनलाई गिरफ्तार गरे र तुरुन्तै मृत्युदण्ड दिए।

होक्साको मृत्युपछि अल्बानियामा भोकाएका मानिसहरू र बंकरहरू थिए। टाइम म्यागजिनको रिपोर्ट अनुसार, त्यहाँ प्रत्येक ४ अल्बानी नागरिकहरूको लागि १ बंकर थियो। यो आवासीय क्षेत्रबाट पहाड र समुद्री किनारहरूमा फैलिएको थियो। अब तिनीहरूलाई कसरी हटाउने भन्ने ठूलो समस्या थियो। यो अनुमान गरिएको थियो कि प्रत्येक औसत आकारको बंकर तोड्न लगभग ८०० यूरो खर्च हुनेछ।

धेरै देशहरूले थोरै सहयोग गरे, तर पर्याप्त भएन। त्यसपछि अल्बानियाले नयाँ बाटो फेला पार्यो। पुराना तर राम्रो अवस्थामा रहेका बङ्करहरू मर्मत गरियो र मानिसहरू त्यहाँ बस्न थाले, जबकि सरकारले ठूला आकारका बङ्करहरूलाई आर्ट ग्यालरीमा परिणत गर्‍यो। धेरै बङ्करहरू संग्रहालयमा परिणत भए, जबकि केहीमा सरकारी कार्यालयहरू चल्न थाले।

फलाम र कंक्रीटबाट बनेका बङ्करहरू गुम्बज आकारका हुन्छन्। नागरिकहरूले प्रयोग गर्ने बङ्करहरू यति ठूला छन् कि त्यसमा चारदेखि एक सय जना पनि अट्न सक्छन्। सैन्य कामको लागि प्रयोग हुने आश्रयहरू अलि सानो छन्। यिनीहरू विदेशी पर्यटकलाई पनि भाडामा दिइन्छ ।