काठमाडौं । मानिसको मस्तिष्क निरन्तर संकुचन भइरहेको छ। आकार घट्दै छ। कारण जलवायु परिवर्तन हो। जसरी जलवायु परिवर्तनको दर बढ्दै जानेछ मानिसको मस्तिष्क सानो हुँदै जान्छ । यो डरलाग्दो तथ्य नयाँ अध्ययनमा बाहिर आएको छ ।

मानवसँग जलवायु परिवर्तन र त्यससँगै मानव शरीरमा हुने परिवर्तनको ५० हजार वर्ष पुरानो रेकर्ड छ । क्यालिफोर्नियास्थित प्राकृतिक इतिहास संग्रहालयका वैज्ञानिक जेफ मोर्गन स्टिबलले परिवर्तनशील मौसमको तनावलाई मानिसले कसरी सहन सक्छ भन्ने अध्ययन गरे।

आफ्नो अध्ययन पत्रमा उनले लेखेका छन् कि अहिले विश्वभर जसरी मौसम बदलीरहेको छ, तापक्रम बढिरहेको छ यस्तो अवस्थामा जलवायु परिवर्तनले मानव मस्तिष्कमा पार्ने प्रभावलाई बुझ्न सहज छैन । तर यसका कारण मानिसको दिमाग संकुचित हुँदै गइरहेको छ । यसले उनको व्यवहारमा पनि असर गरिरहेको छ ।

अध्ययनमा, जेफ मोर्गनले २९८ मानिसको मस्तिष्कको आकारको अध्ययन गरे। यी स्पेसिमेनहरू हुन् अर्थात पुराना मान्छेको जीवाश्म मस्तिष्क। जुन ५० हजार वर्ष पुरानादेखि नयाँसम्मका छन् । अध्ययनले विश्वव्यापी तापक्रम, आर्द्रता र वर्षाको तथ्याङ्कलाई पनि हेरेको थियो। तर एउटा डरलाग्दो नतिजाको खुलासा भयो।

जतिबेला हावापानी तातो हुन्छ । मस्तिष्कको औसत आकार घट्न थाल्छ। जबकि, जाडोमा यसको विस्तार हुन्छ। जेफ मोर्गन भन्छन् कि यो मेरो पुरानो अध्ययनमा पनि प्रकट भएको थियो। तर म यसको जरासम्म जान चाहन्थेँ। मानिसको मन समय-समयमा परिवर्तन हुँदै गयो। तर यसको अध्ययन निकै कम भएको छ ।

जेफले विगत केही मिलियन वर्षमा धेरै प्रजातिका जीवहरूको मस्तिष्क बढेको बताए। तर मानिसमा उल्टो भइरहेको छ। जेफले ५० हजार वर्ष पुरानो २९८ मानव खोपडीको ३७३ मापन जाँच गरे। यससँगै खप्पर भेटिएको भौगोलिक स्थानको मौसमबारे पनि अनुसन्धान गरिएको छ । ताकि हावापानी थाहा पाउन सकियोस् ।

जीवाश्महरू तिनीहरूको उमेर अनुसार विभाजित गरिएको थियो। जेफले जीवाश्महरूलाई १०० वर्ष, ५००० वर्ष, १०००० हजार वर्ष र १५ हजार वर्ष वा सोभन्दा बढी वर्गमा विभाजन गरे। ताकि मस्तिष्कको आकार चार फरक समयमा फरक-फरक मौसम अनुसार गणना गर्न सकिन्छ।

यो आयोजनाले ८ लाख वर्षअघिको सतहको तापक्रमको रेकर्ड राख्छ। पछिल्लो ५० हजार वर्ष ग्लेशियल अधिकतम थियो। जसका कारण औसत तापक्रम चिसो बढेको छ । तर यो लेट प्लेस्टोसिन सम्म मात्र। यसपछि होलोसिन अर्थात् आधुनिक मानव संसारमा तापक्रम बढ्न थाल्यो, त्यसपछि रोकिएन । आज पनि रोकिएको छैन ।

होलोसिन सुरु भएदेखि अर्थात् करिब १२ हजार वर्षअघिसम्म मानव मस्तिष्कको आकारमा १०.७ प्रतिशतले कमी आएको छ । जेफ भन्छन् कि अन्तिम हिमनदी अधिकतम १७ हजार वर्ष पहिले थियो। त्यसयता लगातार तापक्रम परिवर्तन भइरहेको छ । मौसम बदलिँदै छ । जसका कारण मानिसको दिमाग सानो हुँदै गएको छ ।

मानव मस्तिष्क ५ देखि १७ हजार वर्षको बीचमा बढी संकुचित भएको छ । यसको कारण ग्लोबल वार्मिङ हो। यो निरन्तर बढिरहेको छ । जसको असर मानव दिमागमा लामो समयसम्म नराम्रो हुन्छ । आकार सानो हुनेछ। सानो मस्तिष्कले शरीरलाई असर गर्छ। व्यवहार प्रभावित हुनेछ। कस्तो परिवर्तन आउँछ, यो अध्ययनको विषय हो ।

जेफ भन्छन्, ‘मेरो अध्ययनमा तापक्रममा वृद्धि, बदलिँदो मौसम र जलवायु परिवर्तनका कारण मानव मस्तिष्क संकुचित हुँदै गएको पुष्टि भएको छ । साइज सानो हुँदैछ। भविष्यले अझ खतरनाक परिस्थितिहरू सिर्जना गर्न गइरहेको छ। यो अध्ययन ब्रेन, बिहेभियर एन्ड इभोलुसन जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।