काठमाडौं । भारत र रुसबीच रुपैयाँमा भुक्तानी संयन्त्र स्थापना गर्ने वार्ता असफल भएपछि अहिले केही भारतीय रिफाइनर्सले रुसबाट आयात हुने तेलका लागि चिनियाँ मुद्रा युआनमा भुक्तानी गरिरहेको खबर आएको छ । समाचार एजेन्सी रोयटर्सको रिपोर्टका अनुसार कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो भारतीय खरिदकर्ता इन्डियन आयल कर्पोरेशन (आईओसी) ले रुसको तेलको पैसा तिर्न पहिलो पटक युआन प्रयोग गरेको थियो।

युक्रेनमाथि आक्रमण गरेपछि अमेरिकालगायत पश्चिमी मुलुकले रुसमाथि कडा प्रतिबन्ध लगाएका कारण रुसले व्यापारका लागि अमेरिकी डलरबाहेक अन्य मुलुकको मुद्रामा व्यापार गर्न बाध्य भएको छ । रुस–युक्रेन युद्धपछि भारत रुसी कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता बनेको छ तर रुसी तेलको भुक्तानीमा समस्या देखिएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कच्चा तेलको खरिद बिक्रीमा डलरको प्रयोग हुने गरेको छ । भारतले पनि आफ्नो कच्चा तेल खरिदका लागि डलरमा भुक्तानी गर्दै आएको छ, तर अहिले रुसले डलरको सट्टा चीनलगायत अन्य देशको मुद्रामा भुक्तानी मागिरहेको छ । यो किनभने पश्चिमले रूसमाथि प्रतिबन्ध लगाएको छ र यसलाई डलर र यूरो वित्तीय नेटवर्कबाट बाहिर राखेको छ।

यस विषयमा परिचित तीन स्रोतहरूले रोयटर्सलाई भने कि देशको सबैभन्दा ठूलो तेल खरिदकर्ता ईण्डियन आयल कर्पोरेशन, रूसी कच्चा तेलको केही मात्राको लागि युआनमा भुक्तान गर्ने पहिलो सरकारी स्वामित्वको रिफाइनर भएको छ। दुई अन्य स्रोतले भनेका छन् कि भारतका तीन निजी रिफाइनर्समध्ये कम्तिमा दुईले रूसी आयातको लागि युआनमा भुक्तानी गरिरहेका छन्।

घटनाको संवेदनशीलताका कारण सबै स्रोतले नाम लिन अस्वीकार गरे। भारतका निजी रिफाइनर्स, रिलायन्स इन्डस्ट्रिज लिमिटेड, नायरा इनर्जी र एचपीसीएल मित्तल इनर्जी लिमिटेडले पनि यस विषयमा टिप्पणी गर्न अस्वीकार गरे।

भारतीय रिफाइनरले चिनियाँ मुद्रामा कति तेल आयात गरे भन्ने अहिले नै भन्न गाह्रो भएको स्रोतले बताएको छ । यद्यपि, इन्डियन आयलले कच्चा तेलको धेरै कार्गोको लागि युआनमा भुक्तानी गरेको छ।

युआनमा रूसी तेलको भुक्तानी बढेको छ, जसले आफ्नो मुद्रालाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने चीनको प्रयासलाई बढावा दिएको छ। चीनका बैंकहरूले विशेष गरी रूसी तेलको लागि पैसा तिर्न यसको प्रयोगलाई बढावा दिइरहेका छन्।

भारतले रुपैयाँमा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार प्रवर्द्धन गर्न रुससँग वार्ता गरिरहेको थियो । तर महिनौंसम्मको वार्तापछि पनि दुवै देश यो प्रणाली स्थापना गर्न सहमत हुन सकेका छैनन् । मे महिनाको सुरुमा नै रोयटर्सले भारत र रुसबीच रुपैयाँको व्यापारलाई लिएर जारी वार्ता असफल भएको रिपोर्ट गरेको थियो ।

महिनौंसम्मको वार्तापछि पनि भारतले रुसलाई रुपैयाँ आफ्नो कोषमा राख्न मनाउन नसकेपछि द्विपक्षीय व्यापारलाई रुपैयाँमा मिलाउने प्रयास स्थगित भएको थियो । यस विषयमा जानकार स्रोतले दुई देशबीच रुपैयाँमा व्यापार गर्ने प्रयास असफल भएको बताएको थियो ।

रोयटर्सका अनुसार रुसमाथि प्रतिबन्ध लगाइएपछि भारतीय रिफाइनरीहरूले दुबईका व्यापारीहरू र रोजनेफ्ट, लिटास्को, गाजप्रोम नेफ्ट जस्ता रुसी कम्पनीहरूबाट कच्चा तेल खरिद गर्दै आएका छन्। स्रोतका अनुसार भारतीय रिफाइनर्सले युएईको मुद्रा दिरहाममा रुसी तेलको केही रकम पनि तिरिरहेका छन् ।

“हाम्रो पहिलो प्राथमिकता डलरमा भुक्तान गर्ने हो, तर रिफाइनरहरूले कहिलेकाहीं बिक्रेताहरूले माग गर्दा दिर्हाम र युआन जस्ता अन्य मुद्राहरूमा भुक्तानी गर्छन्,” सरकारी स्रोतले भने।

सरकारी अधिकारीहरू र बैंकिङ स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै रोयटर्सले मार्चमा प्रकाशित एउटा रिपोर्टमा भन्यो कि भारतले चीनसँग लामो समयदेखि चलिरहेको राजनीतिक मतभेदका कारण रूसी आयातको भुक्तानी गर्न युआन प्रयोग नगर्न बैंक र व्यापारीहरूलाई भन्यो। युआनमा रुसी भुक्तानीले भारतको चीनप्रतिको दृष्टिकोणमा परिवर्तनको सङ्केत गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुरा अझै स्पष्ट भइसकेको छैन।

रुसबाट भारतको कच्चा तेलको आयात मे महिनामा रेकर्ड स्तरमा पुगेको छ । एक वर्षअघि भारतको कुल तेल आयातमा रुसी कच्चा तेलको हिस्सा १६ प्रतिशत थियो, जुन अहिले बढेर ४० प्रतिशत पुगेको छ।

भारतले रुस विरुद्ध पश्चिमी प्रतिबन्धलाई समर्थन गरेको छैन र रुसको तेल खरिद गरेर रुसमाथिको प्रतिबन्धको उल्लङ्घन गरिरहेको छैन, तर पनि भारतका बैंकहरू रुसबाट तेल आयातको भुक्तानी स्वीकृत गर्नमा सतर्क छन्।

दुई स्रोतले भने कि मे महिनामा, भारतीय स्टेट बैंकले रूसी तेल कम्पनी रोजनेफ्टको कार्गोको लागि डलरमा भारतीय आयल कर्पोरेशनको भुक्तानी अस्वीकार गर्यो। आईओसीले रूसी तेलको लागि डलरमा भुक्तानी गर्ने निर्णय गरिसकेको थियो तर एसबीआईले भुक्तानी अस्वीकार गर्यो।

यसपछि जुनमा आईओसीले निजी बैंक आईसीआईसीआई मार्फत रुसी कार्गोको रकम युआनमा भुक्तान गरेको थियो । एक निजी कम्पनीले पनि रुसको तेलको मूल्य युआनमा तिर्दै आएको स्रोतले जनाएको छ ।

“त्यसबेलादेखि, आईओसीले रोजनेफ्टको तेल कार्गोको लागि युआनमा भुक्तान गर्न उही विधि प्रयोग गर्दै आएको छ,” यस मामिलासँग परिचित स्रोतले भने। जब आईओसीले भुक्तानी समस्याको सामना गर्छ, उसले युआनमा भुक्तानी गर्नेछ।