काठमाडौं । रुस-युक्रेन युद्ध सुरु भएपछि रुसले सहुलियत दरमा तेल बेच्दा भारत रुसी कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता बन्यो। भारतीय रिफाइनरीहरूले पनि अनुदानमा दिइने रुसी तेलबाट धेरै लाभान्वित भएका थिए तर अहिले अवस्था परिवर्तन हुँदैछ।

रुसले भारतलाई सस्तो तेल दिँदै आएको छ तर सो तेलको ढुवानी दर सामान्यभन्दा दोब्बर बढी छ । जसका कारण भारतीय रिफाइनरीहरूले रुसी तेलबाट पाउने नाफा निकै घटेको छ । स्रोतहरूले समाचार एजेन्सी पीटीआईलाई भने कि रूसी संस्थाहरूले तेलको ढुवानीका लागि चार्ज गरिरहेको रकम अपारदर्शी र सामान्य भन्दा धेरै हो।

यस विषयमा जानकार तीन स्रोतले भने कि रुसले अमेरिका र पश्चिमी देशहरूले रुसी तेलको मूल्य ६० डलर प्रति ब्यारेलमा तोकेको मूल्यभन्दा कम मूल्यमा भारतीय रिफाइनरीहरूलाई तेल बेच्ने गरेको छ। तर यसले बाल्टिक र कालो सागरबाट पश्चिमी तटमा डेलिभरीको लागि ११ डलर र १९ डलरको बीचमा शुल्क लिन्छ, जुन सामान्य दर भन्दा दोब्बर हो।

रूसी बन्दरगाहहरूबाट भारतीय बन्दरगाहहरूमा ढुवानी लागत प्रति ब्यारेल ११ देखि १९ डलर छ जुन समान दूरीको लागि ढुवानी लागत भन्दा धेरै उच्च छ। गत वर्ष फेब्रुअरीमा युक्रेनमा रुसले आक्रमण गरेपछि अमेरिकालगायत पश्चिमी देशहरूले रुसी तेलमाथि प्रतिबन्ध लगाएपछि बिस्तारै त्यसको खरिद बन्द गरेका थिए ।

यो देखेर रुसले उरल, ब्रेन्ट (कच्चा तेलको विश्वव्यापी बेन्चमार्क) भन्दा कम मूल्यमा कच्चा तेल बेच्न थाल्यो। भारतले पनि रुसी कच्चा तेल ठूलो परिमाणमा खरिद गर्न थाल्यो जुन अहिले सम्म जारी छ।

रुस–युक्रेन युद्धअघि भारतले रुसबाट २ प्रतिशत मात्र कच्चा तेल किन्ने गर्दथ्यो, अहिले त्यो बढेर ४४ प्रतिशत पुगेको छ । तर अहिले रुसी तेलमा भारतले पाउने छुटमा ठूलो गिरावट आएको छ । जहाँ पहिले भारतले रुसी तेलमा प्रति ब्यारेल ३० डलर छुट पाउँदै आएको थियो, अहिले त्यो छुट ४ प्रतिशतमा झरेको छ ।

इन्डियन आयल कर्पोरेशन (आईओसी), हिन्दुस्तान पेट्रोलियम कर्पोरेशन लिमिटेड, भारत पेट्रोलियम कर्पोरेशन लिमिटेड (एचपीसीएल), मंगलोर रिफाइनरी एण्ड पेट्रोकेमिकल्स लिमिटेड र एचपीसीएल-मित्तल इनर्जी लिमिटेड जस्ता सरकारी तेल प्रशोधन संस्थाहरूले रुसको तेलमा छुट कम गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। निजी रिफाइनरी रिलायन्स इन्डस्ट्रिज र नायरा इनर्जी लिमिटेडले रुससँग तेलको सम्बन्धमा छुट्टाछुट्टै वार्ता गरिरहेका छन् ।

सरकारी रिफाइनरी कम्पनीले निजी रिफाइनरीसँग कुरा गरेको भए रुसी तेलमा छुट बढ्न सक्ने स्रोतले बताएको छ । भारतले हरेक दिन २० लाख ब्यारेल रुसी तेल आयात गर्छ, जसमा सरकारी कम्पनीहरूले ६० प्रतिशत तेल किन्छन्।

युद्ध सुरु भएपछि भारतजस्तै चीनले पनि रुसी तेल ठूलो परिमाणमा खरिद गर्न थाले पनि अहिले विद्युतीय सवारीसाधनमा जोड दिइरहेको छ । चीनको अर्थतन्त्र पनि राम्रो नरहेको कारण तेलको माग घटेको छ । यस्तो अवस्थामा भारतका रिफाइनरी कम्पनीहरूले मिलेर राम्रो छुट पाउन सक्ने स्रोतको भनाइ छ ।

एक स्रोतले भने, ‘चिनियाँ माग घटेको छ र युरोपले रुसबाट तेल किनेको छैन । त्यसैले रुसको लागि भारत एकमात्र यस्तो बजार हो जहाँ तेलको माग बढिरहेको छ। यदि निजी र सरकारी रिफाइनरहरू सँगै कुरा गर्छन् भने, रूसी तेलमा ठूलो छुट प्राप्त गर्न सकिन्छ।

आईओसी एक मात्र भारतीय कम्पनी हो जसले रसियाबाट निश्चित सम्झौता अन्तर्गत तेल खरिद गरिरहेको छ। भारतका बाँकी रिफाइनरीहरूले टेन्डरमा रूसी तेल खरिद गरिरहेका छन्।

गत वर्ष फेब्रुअरीसम्म भारत रुसी तेलको सानो आयातकर्ता थियो। फेब्रुअरी २०२२ सम्मको १२ महिनामा भारतले दैनिक ४४,५०० ब्यारेल तेल खरिद गरेको थियो। तर अहिले यो खरिदमा ठूलो उछाल आएको छ । केही महिनाअघि रुसी तेल खरिदमा भारतले चीनलाई उछिनेको थियो ।

स्रोतले भन्यो कि भारतका रिफाइनरीहरूले डेलिभरीको आधारमा रूसबाट कच्चा तेल किन्छन् र शिपिंग र बीमाको जिम्मेवारी रूसमा छोड्छन्। उनले औंल्याए कि रूसी तेलको लागि ढुवानी र बीमा दरहरू रूसका तीन साना एजेन्सीहरूद्वारा गरिन्छ, जुन स्वतन्त्र रूपमा मूल्याङ्कन गर्न सकिँदैन र अपारदर्शी रहन्छ।

रूसी तेल यूराल, यसको ढुवानी र बीमाको मूल्य सहित, रूसी तेलको वास्तविक मूल्य प्रति ब्यारेल ७०-७५ डलर छ। रूसी तेल राजस्वको ठूलो हिस्सा तेलको ढुवानी र बीमा गर्ने तीन एजेन्सीहरूमा जान्छ।

युक्रेनमा युद्ध जारी राख्ने रुसको क्षमतालाई कम गर्ने उद्देश्यले अमेरिका र पश्चिमी देशहरूले रुसी तेलमा मूल्य सीमा तोकेका थिए ।

यसअन्तर्गत यी देशहरूले रुसी तेलको मूल्य क्याप वा सोभन्दा कम खरिद गर्दा मात्रै आफ्नो समुद्री मार्ग प्रयोग गर्न दिने निर्णय भएको थियो। यी देशहरूले कुल समुद्री बीमाको ९० प्रतिशत बीमा गर्छन्।

यो बीमा लिन रुसले आफ्नो बिलमा तेलको मूल्य ६० डलर वा सोभन्दा कम राखेको स्रोतले जनाएको छ । यसका तीन एजेन्सीहरूका अनुसार रूसी तेल खरिदकर्ताहरूले ढुवानी र बीमाको लागि बढी तिर्नुपर्छ।