काठमाडौं । विश्वव्यापी आणविक सुरक्षा अवस्थाको मूल्याङ्कन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय संस्था नेसनल थ्रेट इनिसिएटिभ (एनटीआई) को आणविक सुरक्षा सूचकांकले पाकिस्तानलाई भारतभन्दा माथि राखेको छ। अर्थात् इन्डेक्समा आणविक सामग्रीको सुरक्षाका हिसाबले पाकिस्तानलाई भारतभन्दा उत्कृष्ट घोषित गरिएको छ ।

संगठनले मंगलबार जारी गरेको नयाँ वरीयतामा खतरनाक आणविक सामग्रीको मर्मतसम्भारमा पाकिस्तानलाई भारत, इरान र उत्तर कोरियाभन्दा अगाडि राखिएको छ । यसपटक पाकिस्तानले विगतको तुलनामा तीन अंक बढाएर २२ देशको सूचीमा १९ औं स्थानमा रहेको छ ।

एनटीआई (न्यूक्लियर थ्रेट इनिसिएटिभ) को आणविक सुरक्षा सूचकांकले धेरै सूचक र मापदण्डहरूमा आधारित देशहरूको आणविक सुरक्षा क्षमता र प्रयासहरू मापन गर्दछ। यसमा आणविक संयन्त्र र सामग्रीहरूको सुरक्षा, अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड र सन्धिहरूको पालना, आणविक सुरक्षाको लागि नियामक ढाँचा, र आणविक हतियारहरू वा सामग्रीहरू गलत हातमा पर्नबाट रोक्नको लागि गरिएका उपायहरू समावेश छन्।

एनटीआइ एक गैर-लाभकारी संस्था हो जसले यो सूचकांक तयार गर्दछ। एनटीआईले आणविक धनी देशहरूले कसरी आफ्ना आणविक सामग्रीहरू ह्यान्डल गरिरहेका छन् र तिनीहरूले यसलाई सुरक्षित गर्न के-कस्ता कदमहरू चालिरहेका छन् भन्ने रेकर्ड राख्छ।

एनटीआईको सूचकांकमा (खतरनाक आणविक सामग्रीको मर्मतसम्भारको सन्दर्भमा) ४९ अंकसहित पाकिस्तान १९औँ स्थानमा छ। भारत ४० अंकसहित २० औं स्थानमा छ, पाकिस्तानभन्दा एक अंक तल छ। इरान २९ अंकका साथ सूचकांकमा २१ औं स्थानमा छ । उत्तर कोरिया सबैभन्दा खराब प्रदर्शन गर्नेमा १८ अंकसहित २२ औं स्थानमा छ ।

त्यस्तै, आणविक केन्द्रको सुरक्षाको मामिलामा पनि पाकिस्तानको सूचकांक भारतभन्दा धेरै अगाडि छ । ४७ देशको सूचीमा पाकिस्तानले ६१ अंक जोडेको छ र रुस र इजरायलसँगै ३२औँ स्थानमा छ । जबकि भारत ५२ अंकका साथ यो सूचीमा ४० औं स्थानमा छ ।

आणविक सुरक्षा सूचकांक बरियताले १७५ देश र ताइवानमा आणविक सुरक्षा अवस्थाहरूको मूल्याङ्कन गर्दछ।

यसमा एक किलोग्रामभन्दा बढी आणविक सामग्री (अत्यधिक परिमार्जित युरेनियम र प्लुटोनियम) भएका २२ देशले आफ्ना आणविक सामग्री चोरी हुन वा गलत हातमा पर्नबाट जोगाउन र सुरक्षित राख्न के उपाय अपनाउँछन् भन्ने कुराको मूल्याङ्कन गरिएको छ।

यो श्रेणीमा एक किलोग्रामभन्दा कम वा हतियार प्रयोग गर्न सकिने आणविक सामग्री नभएका १५४ देश र ताइवानलाई पनि मूल्याङ्कन गरिएको छ। यस्तो अवस्थामा विश्वव्यापी आणविक सुरक्षाका लागि भइरहेका प्रयासहरूमा उनीहरूको समर्थनको मूल्याङ्कन गरिन्छ।

पाकिस्तानको सुधारिएको वरियतामा कुरा गर्दै पाकिस्तानका आणविक वैज्ञानिक डा. समर मुबारकमान्दले आणविक सुरक्षा सूचकाङ्कमा भएको सुधारले पाकिस्तान जिम्मेवार आणविक राष्ट्र भएको देखाएको बताए । उनले पाकिस्तानसँग तीन दशकभन्दा बढी समयदेखि आणविक हतियार रहेको र परमाणु परीक्षण पनि गरेको तर पनि पाकिस्तानको आणविक कार्यक्रम सुरक्षित रहेको बताए ।

र्‍याङ्किङ जारीसँगै एनटीआई इन्डेक्सले आफ्नो प्रतिवेदनमा विश्वव्यापी आणविक सुरक्षाप्रति गहिरो चिन्ता व्यक्त गर्दै यसको अवस्था बिग्रँदै गएको बताएको छ । प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि आणविक हतियार बनाउन प्रयोग हुने सामग्री बढाउने प्रतिस्पर्धासँगै ती आतंकवादी संगठनको हातमा पर्ने जोखिम पनि बढेको छ ।

एनटीआइ प्रमुख कार्यकारी अर्नेस्ट जे. मोनिजले सूचकांकको इन्ट्रोमा लेखेका छन्, ‘आणविक जोखिम न्यूनीकरण गर्ने प्रतिबद्धता घट्दै गएको छ जुन अत्यन्तै चिन्ताजनक छ। देशहरू आणविक सुरक्षामा शीतयुद्धको अन्त्यदेखि चलिरहेको कडा परिश्रमलाई असफल पार्नमा व्यस्त छन्।

प्रतिवेदनमा भनिएको छ, “परमाणु सुरक्षाको बारेमा रिपोर्टिङ गरेको वर्षौं पछि, २०२३ मा पहिलो पटक एनटीआई न्यूक्लियर सेक्युरिटी इन्डेक्सले आणविक प्लान्टहरू र आणविक हतियार बनाउन प्रयोग हुने आणविक सामग्री भएका दर्जनौं देशहरूमा आणविक सुरक्षा स्थिति फेरि बिग्रँदै गएको देखाएको छ।”

प्रतिवेदनमा यो पनि उल्लेख गरिएको छ कि पाकिस्तान लगायत धेरै देशहरूले हतियार बनाउन आफ्नो परमाणु सामग्रीको भण्डार बढाइरहेका छन्।

प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘आठवटा देश – फ्रान्स, भारत, इरान, इजरायल, उत्तर कोरिया, पाकिस्तान, रुस र बेलायतले हतियार बनाउन प्रयोग गर्न सकिने आणविक सामग्रीको भण्डार बढाएका छन्। कतिपय अवस्थामा, देशहरूले हरेक वर्ष हजारौं किलोग्रामले आफ्नो भण्डार बढाएका छन्, जसले विश्वको आणविक हतियार घटाउने प्रयासहरूलाई कमजोर पारेको छ र तिनीहरूको चोरीको जोखिम बढेको छ। देशहरू पनि परमाणु सुरक्षा शिखर सम्मेलनमा प्रगति, विश्वास निर्माण र आणविक सम्बन्धी जानकारी साझा गर्ने आफ्नो प्रतिबद्धतामा फर्किरहेका छन्।

यद्यपी प्रतिवेदनले केही देशमा आणविक सुरक्षा स्थितिमा सुधार आएको र दक्षिण एसियाका देशहरूले आफ्नो वरियतामा सुधार गरेको उल्लेख गरेको छ ।