काठमाडौं । पुटिनले अन्ततः वाग्नर प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनको मृत्युमा आफ्नो मौनतउ तोडेका छन्। बिहीबार श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै पुटिनले आफ्नो बारेमा धेरै राम्रा र नराम्रा कुराहरू सम्झाए। विमान दुर्घटनाको छानबिनका बारेमा पनि कुराकानी भएको थियो ।

अनुसन्धान कहिले हुन्छ र यसको नतिजा के आउँछ, प्रिगोजिन साँच्चै दुर्घटनामा परेका थिए वा कुनै योजनाको शिकार थिए यी सबै कुराहरू पछिका कुरा हुन् । यतिबेला सैन्य समूहमाथि सबैभन्दा धारिलो तरवार झुण्डिएको छ। विद्रोह गरेमा उनीहरूलाई पनि सजाय हुन्छ कि भन्ने प्रश्न सबैको मनमा छ ।

वाग्नर समूह एक रुसी निजी सैन्य कम्पनी हो, जसको काम विश्वभर फैलिने र प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा रुसको पक्षमा काम गर्नु हो। यो समूह सन् २०१४ मा गठन भएको हो । अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्को अनुमानअनुसार यो समूहका सदस्यमध्ये ८० प्रतिशतभन्दा बढी व्यक्तिले कुनै समयमा अपराध गरेका छन्।

तिनीहरूमध्ये धेरै अनुभवी सैनिकहरू पनि छन्। रूसले स्पष्ट रूपमा भाडाको अवधारणालाई अस्वीकार गर्दछ, तर गत वर्ष मात्र यो कम्पनीको रूपमा दर्ता भएको थियो र सेन्ट पीटर्सबर्गमा मुख्यालय थियो। वाग्नर समूहले आफूलाई देशभक्त संगठनको रूपमा प्रस्तुत गर्न थालेको छ। रसियामा पनि यसको ब्यानर र पोस्टर राखिएको छ।

यी सरकारी सैनिकहरू होइनन्, तर निजी सैनिकहरू हुन्, जसको तैनाथी वाग्नर समूहको ब्यानर अन्तर्गत जारी रह्यो। प्राइभेट आर्मी भनिने यस आर्मीमा हतियार चलाउन जान्ने सर्वसाधारण पनि छन् । तिनीहरूमाथि सैन्य प्रोटोकल पालना गर्न कुनै बाध्यता छैन। यही कारणले गर्दा वागनर्समाथि युक्रेन युद्धमा नागरिकको रगत बगाएको आरोप लागेको थियो।

यो रूसको लुकेको विदेश नीतिसँग काम गर्ने समूह हो। जस्तै अन्य समस्याग्रस्त देशहरूमा गएर एक समूहलाई मद्दत गर्न ताकि त्यो देशमा प्रवेश गर्न सकून्।

जुनमा, प्रिगोजिनको नेतृत्वमा यो समूहले लगभग एक तख्तापलट गर्न लागेको थियो कि अचानक पासा फेरियो। बेलारुस बीचमा आयो र सबै शान्त भयो। समूहका नेताले माफी मागेर खुट्टा ताने । के र किन भयो कसैले बुझेन, तर समूह विघटन हुन थाल्यो। धेरै सिपाहीहरू जो विद्रोहमा संलग्न थिएनन्, रूसी सेनामा भर्ती गरियो।

प्रत्यक्ष युद्ध लड्नु बाहेक वाग्नर समूहले मस्कोको धेरै हितहरू पूरा गर्न जारी राख्यो, जुन सेनाले गर्न सकेन। उदाहरणका लागि नाइजर वा सुडानलाई लिने हो भने यो निजी सेनाले त्यहाँको सरकारलाई समर्थन गर्दै विद्रोहीहरूलाई लखेट्ने प्रयास गरिरहेको छ। बदलामा, उसले अफ्रिकी सुन खानीहरूको ठूलो कब्जा प्राप्त गर्न सक्छ। साथै अमेरिकाका कारण एक्लोपन हुने डर पनि रहने छैन ।

रुस आफ्नो वाग्नर समूह मार्फत विश्वका धेरै अस्थिर देशहरूमा फैलिएको छ। यी सैनिकहरू माली, मध्य अफ्रिकी गणतन्त्र, लिबिया, सिरिया जस्ता केही देशहरूमा तैनाथ छन्।

यो सम्भव छ कि कथित रूपमा विद्रोहमा भाग लिने बाँकी वाग्नरहरूलाई अधिक र अधिक समस्याग्रस्त देशहरूमा पठाइयो। जस्तै युक्रेन सीमामा चलिरहेको युद्धमा वा नाइजरमा। वाग्नर युद्धको क्रममा मारिए पनि पुटिनलाई धेरै पीडा हुनेछैन, र जित्यो भने पनि पुटिनको भूमि बलियो हुनेछ। जसरी भए पनि जीतको स्थिति हुनेछ।

यो निश्चित छ कि हाल कुनै पनि देशसँग वाग्नर जस्तो बलियो निजी सेना छैन। यो संगठन रूसको आफ्नै उत्पादन हो। दोस्रो विश्वयुद्धपछि रुस अमेरिका र अन्य पुँजीवादी देशबाट अलग भएर एक्लै परेको थियो । धेरै देशले चाहेर पनि यसमा सामेल हुन सकेनन् । यस्तो अवस्थामा उसले सेनाबाहेक धेरै निजी सेनाहरू खडा गर्न थाल्यो ।

यसमा रुसी सरकारको हात नभएको भनिन्थ्यो तर उनीहरुले आधुनिक हतियार र अन्य चीजहरू कहाँबाट ल्याइरहेका छन् भन्ने कुरा प्रायः हुने गरेको छ । सरकारले नै सहयोग नगरेसम्म कोही आफैँ लड्न किन जाने ? यो कुरा धेरै हदसम्म साँचो देखिन्छ किनभने वाग्नर प्रमुख लगायत धेरै निजी सेनाका नेताहरू क्रेमलिनको नजिक रहे। यस्तो अवस्थामा पुटिनको छवि सही होस् र काम जारी रहोस् भनेर वाग्नर ग्रुपको रि-ब्रान्डिङ पनि हुन सक्छ।