काठमाडौं । इरानमा वर्षौंदेखि थुनामा रहेका पाँच अमेरिकी नागरिक रिहा भएका छन् । यी पाँच बन्दी इरानको कुख्यात इभिन जेलमा राखिएका थिए ।

वास्तवमा यो जेलमा राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वी र आलोचकहरू थुनिएका छन् । त्यसैले यो जेललाई ‘इभिन युनिभर्सिटी’ पनि भनिन्छ ।

स्रोतका अनुसार यी पाँच अमेरिकीलाई इरानमा रहेको कतारको विमानमा लगिएको थियो । दोहा पुगेका यी बन्दीहरुको तस्विर पनि बाहिर आएको छ ।

अमेरिकी जेलमा रहेका पाँच इरानी नागरिकलाई पनि रिहा गर्ने सम्झौताअनुसार यो रिहाइ भएको हो ।

अमेरिका र इरानबीच कैदीको यो जटिल आदानप्रदानमा कतारले मध्यस्थकर्ताको भूमिका निर्वाह गरेको छ । यो सम्झौता निकै विवादास्पद र जटिल मानिन्छ।

रिहा भएका पाँच अमेरिकी बन्दीमा ५१ वर्षीय सियामक नमाजी, ५८ वर्षीय इमाद शारघी, ६७ वर्षीय मुराद तहबाज, ५१ वर्षीय अहमदरेजा जलाली र ६८ वर्षीय नाहिद ताघवी रहेका छन् ।

यस मामिलासँग परिचित केही अधिकारीहरूले समाचार एजेन्सी रोयटर्सलाई भनेअनुसार पाँच अमेरिकीहरूलाई पहिलो पटक तेहरान एयरपोर्टबाट कतार लगिएको थियो। उनीहरु सबैको स्वास्थ्य अवस्था सामान्य रहेको छ ।

यो सम्झौता पूरा हुन एक वर्ष लाग्यो। दक्षिण कोरियालाई तेल बेचेर इरानको कमाइको ६ अर्ब डलर फिर्ता गर्न पनि अमेरिका सहमत भएको थियो ।

समाचार एजेन्सी रोयटर्सका अनुसार यो रकम अब कतारको खातामा जम्मा भएको छ ।

कतारले वासिङ्टन र तेहरानलाई दक्षिण कोरियाली बैंकबाट ६ अर्ब डलरको रकम दोहाका बैंकहरूमा पठाएको पुष्टि गरेको छ ।

तर, यो पैसा पहिले दक्षिण कोरियाबाट स्वीस बैंकमा पठाइएको थियो र यहाँ यसलाई युरोमा परिणत गरिएको थियो। त्यसपछि यसलाई कतारको बैंकमा पठाइएको थियो ।

वास्तवमा, इरानले दक्षिण कोरियालाई तेल बेचेर यो पैसा कमाएको थियो। इरानले यो रकम आफ्नो इच्छा अनुसार प्रयोग गर्ने दाबी गर्दै आएको छ ।

तर वार्तामा सहभागी एक अधिकारीले बीबीसीलाई भनेअनुसार यो पैसा तेस्रो पक्षबाट खाना र औषधि जस्ता गैर-प्रतिबन्धित वस्तुहरू किन्न मात्र प्रयोग गर्न सकिन्छ।

अमेरिकी प्रसारक एनबीसीका अनुसार गत हप्ता इरानी राष्ट्रपति इब्राहिम रायसीले यस सम्झौताबाट प्राप्त रकममा इरानको पूर्ण अधिकार रहेको बताएका थिए ।

उनले भने, “अमेरिकाले गलत तरिकाले पैसा जम्मा गरेको थियो। अमेरिकाको यो कदम सुरुदेखि नै एकदमै अनुपयुक्त थियो भन्ने हाम्रो विश्वास छ।”

अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले गत हप्ता कांग्रेसलाई भने ‘सम्झौता अन्तर्गत दिइने पैसाले इरानलाई ‘धेरै थोरै’ फाइदा पुर्‍याउँछ, किनभने यो मानवीय सहायता कार्यमा मात्र प्रयोग गर्न सकिन्छ।’

इरानको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता नासेर कनानले पत्रकार सम्मेलनमा इरानले आज पाँच अमेरिकी नागरिकलाई रिहा गर्ने र बदलामा अमेरिकी जेलमा रहेका पाँचजना इरानी नागरिकलाई पनि रिहा गर्ने बताए ।

अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले बन्दीहरूको रिहाइमा भने, “यसको मतलब यो हो कि फेरि एक पटक श्रीमानहरूले आफ्नी श्रीमतीलाई अँगालो हाल्न सक्नेछन्, बाबुहरूले आफ्ना छोराछोरीलाई अँगालो हाल्न सक्नेछन्, वृद्धहरूले आफ्ना नातिनातिनाहरूलाई अँगालो हाल्न सक्नेछन्।”

सम्झौतालाई सील गर्न मद्दत गर्नेहरूलाई ब्लिन्केनले भने, “म आजको दिनको लागि आभारी छु।” उनले वर्तमान प्रशासनमा विश्वभर गलत तरिकाले थुनामा रहेका ३० अमेरिकीलाई स्वदेश फिर्ता गरिएको बताए ।

ब्लिन्केनले भने, “मसँग अरू कुनै प्राथमिकता छैन, राष्ट्रपति जो बाइडेनको पनि अरू कुनै प्राथमिकता छैन। हामी केवल विश्वको जुनसुकै ठाउँमा गलत तरिकाले थुनामा रहेका अमेरिकीहरू घर फर्किन सक्छन् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न चाहन्छौं।”

सम्झौता कतारको मध्यस्थतामा अप्रत्यक्ष वार्ताबाट फेब्रुअरी २०२२ मा सुरु भएको थियो।

दोहाका विभिन्न होटलमा रहेका अमेरिकी र इरानी प्रतिनिधिमण्डलसँग कम्तिमा नौ चरणको वार्ता भएको वार्ता नजिकको स्रोतले बीबीसीलाई बताएको छ ।

कतारका वरिष्ठ अधिकारीहरूले तेहरान र वासिङ्टनको पनि भ्रमण गरेका छन्।

कैदी रिहा गर्ने यो सम्झौता पहिलोपटक अगस्ट १० मा भएको थियो जब अमेरिकाले दक्षिण कोरियाको बैंकमा रहेको इरानको ६ अर्ब डलर कोष कतारको खातामा स्थानान्तरण गर्न सहमत भएको थियो ।