काठमाडौं । डिसेम्बर २७, २०२३ मा पाकिस्तानले ‘फतह २’ रकेटको सफल परीक्षण गर्‍यो, जसमा एकैसाथ धेरै मिसाइलहरू प्रहार गर्ने क्षमता छ।

पाकिस्तानी सेनाको जनसम्पर्क विभाग ‘आईएसपीआर’का अनुसार ४०० किलोमिटर मार हान्न सक्ने यो मिसाइलले आफ्नो लक्ष्यमा सही प्रहार गर्ने क्षमता राखेको छ । यसअघि २४ अगस्ट २०२१ मा स्थानीय रूपमा निर्मित फताह १ रकेट प्रणालीको परीक्षण गरिएको थियो।

आईएसपीआरका अनुसार ‘फतह २’ मिसाइल प्रणाली उन्नत उडान क्षमता र आधुनिक लक्ष्य एंगेजमेन्ट टेक्नोलोजीले सुसज्जित छ।

आईएसपीआरका अनुसार ‘फतह २’ एक फरक मिसाइल हो जसमा ‘प्रिसिजन’ अर्थात् राम्रो तरिकाले आफ्नो लक्ष्यमा प्रहार गर्ने प्रविधि छ। यसका अनुसार स्याटेलाइटसँग जोडिएको यो मिसाइलको हावामा उड्ने क्षमताले यसलाई थप प्रभावकारी बनाएको छ ।

यी कारणहरूले गर्दा यो क्षेप्यास्त्र प्रहारपछि आफ्नो लक्ष्य नछुट्ने र सही रूपमा लक्ष्यमा हान्न सक्ने क्षमता रहेको आइएसपीआरको दाबी छ।

सैन्य हतियार र उपकरणका केही विशेषज्ञहरूले ‘फतह २’ लाई ‘फ्ल्याट ट्र्याजेक्टोरी भेइकल’ भनेर वर्णन गर्छन्, जसको मतलब यो रडारमा देख्न सकिँदैन।

रक्षा विशेषज्ञ ब्रिगेडियर (सेवानिवृत्त) साद मोहम्मदले बीबीसीसँग कुरा गर्दै भने, ‘फतह २’ एक फ्ल्याट ट्र्याजेक्टोरी भेइकल हो, जसलाई राडारमा देख्न र नष्ट गर्न गाह्रो छ।

उनी भन्छन्, ‘ब्यालिस्टिक मिसाइलको आफ्नै बाटो हुन्छ। तिनीहरू हावामा प्रवेश गर्छन् र त्यहाँबाट फेरि जमिनमा आउँछन्। यस अवधिमा, शत्रु रडारहरूले यसलाई पत्ता लगाउँछन् र यसको प्रक्षेपण फरक भए पनि प्रतिक्रियात्मक कारबाही गर्छन्। ”

‘फतह २’ को सफल प्रयोगपछि केही विज्ञहरूले यसलाई भारतको मिसाइल रक्षा प्रणालीविरुद्ध प्रभावकारी हतियार भनेका छन् । स्मरण रहोस्, भारतले पनि केही समयदेखि आफ्नो मिसाइल प्रणालीमा सुधार गरिरहेको छ ।

लामो दूरीको एस-४०० ट्राइअम्फ बाहेक भारतले आफ्नो प्रतिरक्षा प्रणालीमा स्थानीय रूपमा विकसित र छोटो दूरीको समर र डिआरडिओ द्वारा विकसित अर्को मिसाइल पनि समावेश गरेको छ जसमा धेरै छोटो दूरीको मिसाइल रहेको छ।

यी मिसाइलहरू सामुद्रिक मोर्चामा उदीयमान खतराहरूको सामना गर्न पनि उपयोगी छन्।

द टाइम्स अफ इन्डियाका अनुसार भारतले ‘एलआरएसएएम’ नामको डिफेन्स मिसाइल सिस्टम तयार गरिरहेको छ । यो प्रणाली रुसको एस-४०० ट्राइअम्फ डिफेन्स सिस्टमसँग मिल्दोजुल्दो छ।

यो प्रणालीले लामो दूरीको निगरानी र राडार नियन्त्रण क्षमता प्रदान गर्नेछ र १५०, २५० र ३५० किलोमिटरको दूरीमा रहेका क्षेप्यास्त्रहरू पत्ता लगाउने र अवरोध गर्ने क्षमता प्रदान गर्नेछ।

भारतले आफ्नो रक्षा प्रणालीमा मिसाइल टेक्नोलोजी प्रयोग गरेर आफ्नो सेना, आणविक संयन्त्र र ठूला सहरहरूको सुरक्षा गर्ने रणनीतिमा काम गरिरहेको छ।

भारतले लामो समयदेखि इजरायलबाट ‘आइरन डोम मिसाइल डिफेन्स सिस्टम’ खरिद गर्न चासो राख्दै आएको छ । जुलाई २०२३ मा, द टाइम्स अफ इजरायलले रिपोर्ट गरेअनुसार इजरायलले भारतलाई प्रणाली र अन्य प्रविधि उपलब्ध गराउन सहमत भएकाले आइरन डोम खरिद गर्न भारतको चासोबारे छलफल गर्न तयार छ।

भारतीय सेनाका सेवानिवृत्त लेफ्टिनेन्ट जनरल तथा रक्षा विश्लेषक एचएस पनाग भन्छन्, ‘सबै देशलाई आइरन डोमको चाहना हुन्छ तर त्यो पैसा र प्रविधिमा भर पर्छ ।’

पैसा र प्रविधि आएपछि आफैले निर्माण गर्ने उनको भनाइ छ तर यी प्रतिवेदनलाई सावधानीपूर्वक हेर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

उनी भन्छन् ‘रेकर्डले भारतसँग (रक्षासँग सम्बन्धित) प्रविधिको अभाव रहेको देखाउँछ तर हरेक दिन पत्रपत्रिकामा धेरै कथाहरू प्रकाशित हुन्छन् जसमा हामीले यो र त्यो बनाएको दाबी गरिन्छ तर धरातलमा सत्य अर्कै छ।’

रक्षा विज्ञ राहुल भोस्लेका अनुसार भारतको राजधानी दिल्ली वा व्यापारिक केन्द्र मुम्बई जस्ता महत्वपूर्ण क्षेत्रको सुरक्षाका लागि यस्तो प्रणाली आवश्यक पर्न सक्छ ।

उनी भन्छन्, “तर हामी त्यति खतरामा छैनौं किनभने यो प्रणालीले हाल हमासद्वारा प्रयोग गरिएका रकेटहरूको ब्यारेजहरू विरुद्ध राम्रोसँग काम गर्दछ।”

पाकिस्तानसँग यी सहरमा आक्रमण गर्न सक्ने क्षमता रहेको उनको भनाइ छ तर यसबाट के फाइदा हुन्छ ? किनभने स्पष्ट रूपमा यसको प्रतिक्रिया पनि धेरै तीखो हुनेछ।

राहुल भोस्ले भन्छन् “यो बाहेक यो धेरै महँगो प्रणाली हो र भारतले सामना गर्ने खतराहरू धेरै विविध छन्, भारतसँग पहिले नै यस्तो प्रणाली छ जसले संवेदनशील र महत्वपूर्ण पूर्वाधारको सुरक्षा गर्न सक्छ।”

पाकिस्तानका आणविक हतियार तथा क्षेप्यास्त्र विशेषज्ञ सैयद मोहम्मद अलीले बीबीसीलाई बताएअनुसार भारत तीन कारणले इजरायली ‘आइरन डोम टेक्नोलोजी’ लिन चाहन्छ।

यसको एउटा कारण भारतको भूमि क्षेत्र धेरै ठूलो छ र इजरायल भन्दा धेरै ठूलो छ। आइरन डोम इजरायलको क्षेत्रफलको लागि धेरै राम्रो छ तर भारत जस्तो ठूलो क्षेत्रफल भएको देशको लागि धेरै प्रभावकारी साबित नहुन सक्छ।

उनले भने, “इजरायलले हमासको रकेट रोक्न आइरन डोम प्रयोग गरिरहेको छ। यी रकेटहरू पुरानो प्रकारका हुन् जुन जर्मनहरूले दोस्रो विश्वयुद्धमा प्रयोग गरेका थिए।”

सैयद मोहम्मद अली भन्छन्, “भारतले चीन र पाकिस्तानबाट धेरै ठूलो र आधुनिक हतियारको सामना गर्नुपर्नेछ। भारतसँग नवीनतम एस-४०० मिसाइल प्रणाली पनि छ, तर त्यसले पनि पाकिस्तानी मिसाइलहरूबाट पूर्ण सुरक्षा प्रदान गर्न सक्दैन।

‘फतह २’ क्षेप्यास्त्रको सफल परीक्षणले पाकिस्तानलाई सैन्य मोर्चामा खासगरी लक्ष्यमा प्रहार गर्न सक्ने दूरीका हिसाबले अग्रता दिएको केही भारतीय रक्षा विज्ञहरुको भनाइ छ ।

भारतको रक्षा मामिलामा रिपोर्ट गर्ने पोर्टल इन्डियन डिफेन्स रिसर्च विङका अनुसार पाकिस्तानको यो नयाँ मिसाइलले रेन्जको हिसाबले भारतलाई छेउमा पुर्याएको छ, जुन पाकिस्तानी सेनाका लागि फाइदाजनक छ।

बीबीसीसँग कुरा गर्दै भारतीय सेनाका पूर्व ब्रिगेडियर तथा आर्टिलरी विज्ञ राहुल भोस्लेले क्षमताका हिसाबले यो महत्वपूर्ण उपलब्धि भएको बताए ।

उनले औंल्याएअनुसार ‘फतह २’ भारतको ‘पिनाका’ नामको मल्टि ब्यारेल रकेट लन्चरसँग मिल्दोजुल्दो छ जसले पाकिस्तानको आर्टिलरी क्षमतालाई बढाउनेछ।

उनी भन्छन्, ‘तर दुवै देशका लागि यो सामान्य हो किनभने ‘भारतलगायत विश्वका सबै सेनाले मल्टि ब्यारेल रकेट लन्चर सिस्टम बनाइरहेका छन् । यो प्रणाली रूस-युक्रेन युद्धमा धेरै प्रभावकारी साबित भएको छ।’

‘फतह २’ पछिल्लो दुई महिनामा पाकिस्तानको हतियार प्रणालीको दोस्रो परीक्षण हो, जुन रक्षा मिसाइल प्रणालीमा सुधार गर्ने क्षमता हासिल गर्ने उद्देश्यले गरिएको हो भन्नेमा स्थानीय र अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञहरू एकमत छन्।

अक्टोबर १८, २०२३ मा पाकिस्तानले सतह देखि सतह मध्यम-रेंज अबाबील मिसाइल परीक्षण गर्यो । यो दक्षिण एशियामा यसप्रकारको पहिलो मिसाइल हो जसमा धेरै आणविक हतियार बोक्न क्षमता छ।

आणविक हतियार र क्षेप्यास्त्र प्रतिरक्षा प्रणालीका विशेषज्ञ सैयद मोहम्मद अलीका अनुसार अबाबील र ‘फतह २’ को परीक्षणले पाकिस्तानको सशस्त्र बलको सैन्य परिचालन र प्राविधिक आवश्यकताहरू पूरा गर्दछ।

“उनीहरू लामो समयदेखि यस प्रणालीमा काम गरिरहेका थिए, अब उनीहरू यसको विश्वसनीयता परीक्षण गर्न चाहन्थे। प्राविधिक आवश्यकता पूरा गरेपछि, अब यो हतियार सेनालाई यसको व्यावहारिक आवश्यकता पूरा गर्न हस्तान्तरण गर्न चाहन्छ।”

मोहम्मद अली भन्छन्, “यसको एउटा कारण यो वर्ष भारतमा हुन लागेको चुनावको माहोलमा भाजपाको युद्ध-उन्माद मानसिकता हो, जसको अनुमान दिनहुँ सीमापारबाट आउने बयानबाट गर्न सकिन्छ। मेरो अनुमान के हो भने पाकिस्तानले भारतलाई आफ्नो परम्परा अनुसार भारतमा चुनावअघि कुनै झूटा फ्ल्याग अपरेशन गर्ने योजना बनाएको छ भने पाकिस्तानको यो नयाँ सैन्य क्षमतालाई ध्यानमा राख्नुपर्छ।”