कीर्तिपुर । नागढुङ्गा सुरुङमार्गको मुख्य सुरुङ खन्नमात्र ७३.६० मिटर मात्र बाँकी । वैकल्पिक सुरुङ ‘इभ्याकुएसन टनेल’ गत साउन २२ गते नै ‘ब्रेक थ्रु’ भइसकेको छ । सुरुङभित्रको ‘कङ्क्रिट’को काम पनि ५१ प्रतिशत सकिएको छ । यो काम सकिएपछि सुरुङमार्गभित्र अक्सिजन, बत्ती र सञ्चारलगायत अत्यावश्यक सेवा (टनेल फ्यासिलिटी) पुर्‍याउन बाँकी छ ।

सुरुङ मार्गमा भौतिक निर्माण पूरा गरिसकेपछि सवारीसाधन सञ्चालन गर्न एक सय जनाको जनशक्तिले निरन्तर काम गर्नुपर्ने परियोजनाको परामर्श दातृ संस्था निप्पन कोइका इञ्जिनियर रमेशप्रसाद कोइराला बताउँछन् । यसबाहेक केही अवरोधलाई छिचोल्नसके आगामी वर्षभित्र यो मार्ग पूर्णरुपमा सञ्चालन हुनेछ । सुरुङमार्ग सञ्चालनमा आएपछि त्रिभुवन राजपथ नागढुङ्गा बलम्बुसम्मको दूरी तीन किलोमिटरले कम हुनेछ । सडकको दूरी तीन किलोमिटरले मात्र कम भए पनि सुरुङमार्गको पश्चिमी प्रवेश विन्दुदेखि नागढुङ्गासम्मको उकालो र त्यहाँ हुने ट्राफिक जामलाई दृष्टिगत गरी एक व्यक्तिको झन्डै आधाघन्टा समय बचत हुने कोइराला बताउँछन् । यसले यसअघि अनुभव नभएको यातायातका लागि सुरुङमार्ग बनाउने राष्ट्रिय क्षमता वृद्धि गर्नुका साथै प्रविधि हस्तान्तरणमा सहयोग पुग्ने कोइराला बताउँछन् ।

अक्सिजनदेखि एफएम सिग्नलसम्म

सुरुङमार्गमा अक्सिजनको निरन्तर आपूर्ति सबैभन्दा संवेदनशील विषय हो । यसका लागि १५ वटा ‘जेट फ्यान’आवश्यक हुने कोइराला बताउँछन् । यसका साथै कूल दुई हजार छ सय ८८ मिटर दूरीमा २४सै घन्टा उज्यालो आवश्यक हुन्छ ।

बत्ती र अन्य संयन्त्रको सञ्चालनका लागि कूल दुई मेगावाट विद्युत् चाहिने भएकाले विद्युत् प्राधिकरणको मातातीर्थ स्टेशनबाट ११ केभिएको २४ घन्टे डेडिकेटेड लाइन ल्याउने व्यवस्था गरिएको जानकारी उनले दिए । साथै ‘जेनेरेटर’लाई पनि तयारी हालतमा राख्ने व्यवस्था गरिएको उनले बताए ।

निरन्तर सञ्चार संयन्त्र तथा अग्निनियन्त्रक यन्त्र र सुरुङभित्र जडान भएका अन्य संयन्त्र (टनेल फ्यासिलिटी) हरहमेशा तयारी हालतमा राख्नुपर्छ । आगलागी सुरुङमार्गको सर्वाधिक जोखिमको विषय भएका कारण त्यसका लागि सर्वाधिक संवेदनशील निरन्तर सतर्क हुनुपर्छ ।

आगलागीको अवस्थामा सुरुङभित्र जडित अग्नि समन यन्त्रको तत्काल प्रयोग गर्ने ‘कन्ट्रोलरुम’लाई तत्काल परिचालन गर्ने र आगलागीको अवस्थाको जानकारी सुरुङमार्गमा रहेका र पस्दै गरेका सवारीसाधनलाई माइक र एफएम रडियोमार्फत तत्काल सूचना दिन सकिनेछ । त्यसपछि ट्राफिक व्यवस्थापन र ‘डाइभर्सन’ तत्काल गराउने, सुरुङमार्गमा राखिने ‘भिजुअल बोर्ड’मा तत्काल आगलागी र सुरक्षासम्बन्धी सूचना ‘डिस्प्ले’ गराउने र सबै सञ्चारमाध्यमसमेत कन्ट्रोल रुममार्फत यसबारेको जानकारी प्रेषित पठाउने व्यवस्था गरिने जानकारी दिन्छन् ।

सुरुङको सुरक्षाका लागि ‘सिसिटिभी क्यामेरा’ तथा सबै संयन्त्रको सञ्चालन गर्न कन्ट्रोल रुमसमेत सुरुङमार्गको पूर्वी ‘पोर्टल’ नजिक बन्दैछ । सामान्यतया सुरुङमार्गभित्र एफएम रेडियोको तरङ्ग पुग्न नसक्ने भएकाले त्यहाँबाट गुज्रने यातायातका साधनमा निर्वाध रेडियो सम्पर्क स्थापना होस् भन्नका लागि रेडियो ‘सिग्नल’ पु¥याउने सञ्जालसमेत त्यहाँ स्थापना गरिनेछ ।

जमिनकै बाधा

देशले पहिलो पटक आधुनिक सुरुङमार्गको अनुभव लिँदै गर्दा अन्य आयोजनामा जस्तो मुआब्जा तथा जमिनसम्बन्धी विवादको अल्झोमा छ । झण्डै ३० वटा कित्तामा मुआब्जासम्बन्धी समस्याका कारण काम अघि बढिरहेका छैनन् । पूर्वी विन्दुमा पर्ने बलम्बुस्थित केही जग्गाका केही भाग राजकुलोमा पर्ने र घोषित मापदण्डका कारण सम्बद्ध जग्गाधनीले आंशिक मात्र मुआब्जा पाउने स्थिति छ । जग्गा धनीहरुले आफूलाई पूरैको मुआब्जा पाउनुपर्ने भन्दै त्यहाँको काम अघि बढ्न दिएका छैनन् । “व्यक्तिले भोगचलन गरिएको घरजग्गा भए पनि राजकुलो र त्यसको मापदण्डभित्र पर्ने जमिनको मुआब्जा दिन सम्बद्ध निकाय मानिरहेको छैन । जग्गाधनी भने पूरैको मुआब्जा मागिरहेका छन्”, उनले बताए ।

यसैगरी पश्चिम विन्दुतर्फ धादिङको खत्री पौवास्थित विगत सडक कायम रहेका तर पछि नयाँ सडक बनेपछि सार्वजनिक प्रयोगमा नआएका जग्गामा स्थानीयले उपयोग गरिरहेका छन् ती जग्गाको मुआब्जा दिनसमेत प्रचलित कानुन अनुसार मिलिरहेको छैन । “त्यहाँ पनि मुआब्जा विवादका कारण यात्रुसेवा भवन, शौचालय तथा विश्रामस्थललगायतका काम अड्किएको छ”, उनले भने । सोही स्थानका केही जग्गासम्बन्धी सरकारी अभिलेखमा ‘जग्गाधनी सडक विभाग र व्यक्ति’ दुवैको नाम भेटिँदा थप जटिलता सिर्जना भएको छ । यस्ता समस्याका कारण निर्धारित समयमा काम सक्न समस्या हुने र खर्चसमेत बढन जाने खतरा छ । काममा ढिलाइ हुँदा ठेकेदार र क्षतिपूर्ति दाबी गर्ने र त्यसबापत रकम दिनुपरे आयोजनाको खर्च बढ्न जाने अवस्था छ । आयोजनाका तर्फबाट सम्बद्ध मन्त्रालयलगायतका माथिल्ला निकायमा यससम्बन्धी जानकारी गराइसकिएको र मन्त्रालयस्तरबाट ती समस्या समाधानको पहल भइरहेको जानकारी कोइरालाले दिए ।

आयोजनाका निमित्त प्रमुख गोविन्द डुमरुका अनुसार आगामी मार्च ३ मा मुख्य सुरुङ छेड्ने (ब्रेक थ्रु)को लक्ष्य छ । अहिले जारी काममा गतिरोध नआए करिब एक वर्षपछि सुरुङमार्ग सञ्चालनमा आउने जानकारी उनले दिए ।

खानेपानीको व्यवस्थापन

सुरुङमार्ग निर्माणका क्रममा पानीका परम्परागत मुहान सुक्नेजस्ता केही समस्या देखिएकाले त्यसलाई समाधान गर्न आयोजना र चन्द्रागिरि नगरपालिकाबीच सहकार्य भइरहेको जानकारी नगरप्रमुख घनश्याम गिरीले दिए । यसअन्तर्गत नगरपालिकाको वडा नं २ मा नयाँ ‘बोरिङ’ गरिने र सुरुङ बनेपछि चन्द्रागिरि नगरपालिकबाट सुरुङको पश्चिम पोर्टलतर्फ बगेको पानीलाई सङ्ग्रह गरी पम्पद्वारा चन्द्रागिरितर्फ वितरण गरिने सहमति भएको जानकारी पनि उनले दिए ।रासस