काठमाडौं। श्रीलंकाको राष्ट्रपतिमा वामपन्थी अनुरा कुमारा दिसानायके निर्वाचित भएका छ । सन् २०२२ मा अर्थतन्त्र धरासायी भएपछि भएको निर्वाचनमा उनले यो जित हासिल गरेका हुन्।

दोस्रो चरणको मतगणनापछि दिसानायकेले निकटतम प्रतिद्वन्द्वी सजित प्रेमदासलाई पराजित गर्दै यो जित दर्ता गरेका हुन्। पहिलो चरणमा कुनै पनि उम्मेदवारले जित्नका लागि आवश्यक ५० प्रतिशतभन्दा बढी मत प्राप्त गरेका थिए।

त्यसपछि निर्वाचन अधिकृतहरूले मतदानका क्रममा मतदाताको दोस्रो प्राथमिकताको मतगणना गरेका थिए। त्यसपछि दिसानायके विजयी घोषित भए। वर्तमान राष्ट्रपति रनिल विक्रमासिङ्घे तेस्रो स्थानमा रहे।

सन् २०१९ मा भएको निर्वाचनमा ३ प्रतिशत मात्र मत पाएका दिसानायकेका लागि यो अप्रत्याशित जित हो। यस चुनावमा राष्ट्रिय जनशक्ति (एनपीपी) गठबन्धनबाट दिसानायके उम्मेदवार थिए।

हालैका वर्षहरूमा, भ्रष्टाचार विरुद्धको अभियान र गरिबहरूलाई समर्थन गर्ने नीतिहरूले उनलाई धेरै लोकप्रिय बनाएको थियो। यसको बढ्दो लोकप्रियता एक समयमा आयो जब श्रीलंका आफ्नो सबैभन्दा खराब आर्थिक संकट सामना गरिरहेको थियो। आर्थिक मन्दीको त्यो अवधि अझै जारी छ। संकटको छायाँबाट बाहिर निस्कन खोजिरहेको देशको सत्ता उनले हातमा लिएका छन्।

दिसानायकेको राजनीतिक यात्रा

विद्यार्थी राजनीति र ‘हिंसाका लागि माफी’ बाट शुरु दिसानायकेको जन्म २४ नोभेम्बर १९६८ मा गलेवेलामा भएको थियो। यो मध्य श्रीलंकाको बहु-सांस्कृतिक र बहु-धार्मिक सहर हो।

मध्यम वर्गमा हुर्केका दिसानायके सरकारी विद्यालयमा पढेका थिए र भौतिकशास्त्रमा डिग्री गरेका थिए। सन् १९८७ मा भारत–श्रीलंका सम्झौता हुँदा उनी विद्यार्थी राजनीतिमा प्रवेश गरे। यो त्यही समय थियो जब श्रीलंकाको सबैभन्दा ठूलो रक्तपातपूर्ण चरण सुरु भयो। १९८७ देखि १९८९ सम्म, मार्क्सवादी राजनीतिक पार्टी जनता विमुक्ति पेरामुना (जिभिपि) ले श्रीलंका सरकारविरुद्ध हतियार उठायो ।

दिसानायके यो पार्टीसँग निकै घनिष्ट थिए। ग्रामीण क्षेत्रका तल्लो र मध्यम वर्गका युवाहरू बीचको असन्तुष्टि र विद्रोहले द्वन्द्वको अभियानलाई निम्त्यायो, जसले राजनीतिक विरोधीहरूका बीचमा छापा मार्ने र हत्याहरू निम्त्यायो। यसबाट हजारौंले ज्यान गुमाए।

१९९७ मा, दिसानायके जिभिपिको केन्द्रीय समितिमा निर्वाचित भए र २००८ मा उनी यसको नेता चुनिए । यसपछि उनले यस पार्टीले गरेको हिंसाका लागि माफी मागेका थिए ।

सन् २०१४ मा बीबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा उनले भनेका थिए, ‘सशस्त्र विद्रोहका क्रममा धेरै कुरा भयो जुन हुनुहुँदैन थियो । हामी अझै पनि स्तब्ध र स्तब्ध छौं कि यो सबै हाम्रो हातले भयो जुन हुनु हुँदैनथ्यो । यसबाट हामी सधैं दुःखी र स्तब्ध हुन्छौं ।’

एक ‘भिन्न’ नेता

राष्ट्रपति चुनावको प्रचारमा, दिसानायकेले श्रीलंकाको इतिहासमा दोस्रो सबैभन्दा रक्तपातपूर्ण हिंसालाई उल्लेख गरे । उनले सन् २०१९ मा इस्टरको दिन भएका विस्फोटका बारेमा कुरा गरे ।

अप्रिल २१, २०१९ मा राजधानी कोलम्बोका चर्च र अन्तर्राष्ट्रिय होटलहरूमा शृङ्खलाबद्ध बम विस्फोटमा कम्तिमा २९० जनाको मृत्यु भएको थियो भने सयौं घाइते भएका थिए । यो श्रीलंकाको इतिहासमा सबैभन्दा खराब आक्रमण थियो ।

पाँच वर्ष बितिसक्दा पनि लामो अनुसन्धानपछि पनि यी श्रृङ्खलाबद्ध विष्फोटहरू कसरी भए र सुरक्षा व्यवस्था कहाँ चुक्यो भन्ने प्रश्नको जवाफ पाउन सकेको छैन । धेरैले गोटाबाया राजापाक्षको अघिल्लो सरकारले छानबिनमा अवरोध गरेको आरोप लगाएका छन् । दिसानायकेले राष्ट्रपति बनेपछि यस विषयमा छानबिन गर्ने वाचा गरेका थिए । ‘आफ्नो जिम्मेवारी’ पर्दाफास हुने डरले एजेन्सीहरूले त्यसो गर्नबाट टाढिएको उनले बताएका थिए ।

श्रीलंकाका राजनैतिक सम्भ्रान्त वर्गले गर्दै आएका अपूरो वाचामध्ये यो एउटा भएको उनले बताए । उनले भने, ‘यो अनुसन्धान मात्रै होइन । भ्रष्टाचार रोक्ने वाचा गर्ने राजनीतिज्ञ भ्रष्टाचारमा संलग्न रहे, श्रीलंकालाई ऋण मुक्त गर्ने वाचा गर्नेहरूले ऋण थप बढाए, जसले कानुनलाई बलियो बनाउने वाचा गरे उनीहरूले कानुन तोडे । ‘यही कारणले मात्रै देशका जनता फरक राजनीति चाहन्छन् । यो प्रदान गर्न सक्ने हामी मात्र हौं’, उनले भने ।

परिवर्तन गर्नसक्ने उम्मेदवार

शनिबार भएको निर्वाचनमा दिसानायकेलाई बलियो उम्मेदवारका रुपमा हेरिएको थियो । देशव्यापी बढ्दो असन्तुष्टिको बिरूद्ध उनले आफूलाई परिवर्तनको उम्मेदवारको रूपमा प्रस्तुत गरे । आर्थिक संकटविरुद्ध २०२२ मा जनआन्दोलन भएपछि पूर्वराष्ट्रपति गोटाबाया राजापाक्षे देश छोडेर भाग्नुपरेको थियो ।

वर्षौंको न्यून कर, कमजोर निर्यात, ठूला नीतिगत त्रुटि र अन्ततः कोभिड–१९ महामारीका कारण मुलुकको विदेशी मुद्रा सञ्चिति घटेको थियो । देशको ऋण ८३ अर्ब डलर नाघेको छ भने मुद्रास्फीति ७० प्रतिशतले बढेको छ ।

यस संकटको लागि राजापाक्षे र उनको सरकार जिम्मेवार छ । राष्ट्रपति विक्रमासिङ्घेले आर्थिक सुधार लागू गरेपछि मुद्रास्फीति घट्यो र श्रीलंकाली रुपैयाँ बलियो भयो । यद्यपि मानिसहरू अझै पनि संकट महसुस गरिरहेका छन् ।

२०२२ को आर्थिक संकटका साथै भ्रष्टाचार र कानुनको अवहेलना जस्ता परिस्थितिलाई मध्यनजर गर्दै फरक किसिमको राजनीतिक नेतृत्वको माग उठेको हो । त्यही मागको फाइदा दिसानायकले उठाए । राजनीतिक वर्गमा भ्रष्टाचार र नातावादका कारण देशमा व्याप्त रहेको आलोचकहरूको यथास्थितिलाई तोड्ने नेताका रूपमा उनले आफूलाई प्रस्तुत गरेका छन् ।

दिसानायकेले सत्तामा आएपछि आफूले नीति तर्जुमा गर्ने जनादेश पाउनका लागि संसद विघटन गर्ने योजना बनाएको बारम्बार बताउँदै आएका छन् । निर्वाचनअघिका अन्तर्वार्तामा उनले निर्वाचित भएको केही दिनमै यो काम गर्ने बताएका थिए । उनले भनेका थिए, ‘जनहितको बाटोमा नभएको संसदसँग हिँड्नुको कुनै अर्थ छैन ।

गरिबहरूको लागि वकालत

दिसानायकेले भ्रष्टाचारविरुद्ध कडा कारबाही गर्ने, कल्याणकारी योजना ल्याउने र कर कटौती गर्ने वाचा गरेका छन् ।

वर्तमान श्रीलंकाली सरकारले खर्च घटाउन र आम्दानी बढाउन कर बढाएको थियो र कल्याणकारी योजनाहरू घटाएको थियो । सरकारले देशलाई आर्थिक संकटबाट निकाल्न चाहेको थियो तर यस्ता कदमका कारण जनता थप समस्यामा परेका छन् ।

दिसानायकेको प्रतिबद्धताले उनलाई थप समर्थन बढाएको छ । चुनावअघि धेरै विश्लेषकहरूले आर्थिक चिन्ताले जनताको भोटिङमा सबैभन्दा बढी प्रभाव पार्ने भनिरहेका थिए ।

अब्जर्भर रिसर्च फाउन्डेसनका एसोसिएट फेलो सोम्या भौमिक भन्छिन्, ‘देशको आकाशा छोएको मुद्रास्फीति, दैनिक उपभोग्य वस्तुको मूल्यवृद्धि र गरिबीका कारण मतदाताले यी सबै समस्याको समाधान आफ्नो जीवनस्तरमा सुधार गर्न खोजेका थिए।’

श्रीलंका आर्थिक संकटबाट बाहिर आउन खोजिरहेको छ। यो चुनाव श्रीलंकाको आर्थिक पुनरुत्थानको दिशामा र स्वदेश र विदेशमा यसको शासनमा विश्वास निर्माण गर्ने महत्वपूर्ण क्षण हो । दिसानायकेले कर घटाउने र कल्याणकारी योजनाहरू सुरु गर्ने वाचालाई मतदाताहरूले धेरै प्रशंसा गरेका छन्।

तर केही लगानीकर्ताहरू चिन्तित छन् कि दिसानायकेको आर्थिक नीतिहरूले श्रीलंकालाई आर्थिक सुधारको बाटोबाट हटाउन सक्छन या सक्दैनन्। तर आफ्नो चुनावी अभियानका क्रममा दिसानायकेले श्रीलंकाको ऋण तिर्न प्रतिबद्ध रहेको बताउँदै आएका छन्।

उनले अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आइएमएफ) को सल्लाहविना देशको आर्थिक मोर्चामा कुनै परिवर्तन नहुने पनि बताए । आर्थिक मन्दीको सामना गरिरहेको श्रीलंकालाई आईएमएफले ऋण दिएको छ । धेरै विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन् कि नयाँ राष्ट्रपतिको मुख्य काम श्रीलंकाको अर्थतन्त्रलाई ट्रयाकमा फिर्ता ल्याउनु हुनेछ।

अथुलसिरी श्रीलंकाको समाराकुन ओपन युनिभर्सिटीमा राजनीतिशास्त्र पढाउँछन् । उनी भन्छन्- ‘उनीहरूले सामना गर्ने सबैभन्दा गम्भीर चुनौती भनेको अर्थतन्त्रलाई ट्रयाकमा ल्याउनु हो । यसले सरकारी खर्च घटाउने र राजस्व बढाउनु समावेश गर्दछ । र भविष्यको कुनै पनि सरकारले आईएमएफसँग मिलेर काम गर्नुपर्नेछ।’