ब्राजिल (बीबीसी) । डेयान लेट्टी कहिल्यै यौनकर्मी बन्न चाहँदैनथिन्, तर १७ वर्षको उमेरमा उनका पतिको हृदयघातबाट मृत्यु भयो।

त्यतिबेला उनले श्रीमानको अन्त्येष्टिको खर्चसमेत धान्न सकेकी थिइनन् । उसको गृहनगर ब्राजिलको उत्तरी राज्य पारामा रहेको इटातुबामा छ।

यो देशको मध्यभागमा अवस्थित छ जहाँ अवैध सुन उत्खननको व्यापार हुन्छ। त्यसपछि उनकी एक साथीले डेयानलाई अमेजनको भित्री क्षेत्रहरूमा गएर खानीमा काम गर्नेहरूसँग यौन सम्पर्क गरेर पैसा कमाउन सुझाव दिइन् ।

यो विगत १६ वर्षदेखि इटातुबाका धेरै महिलाहरूको दैनिकी भएको छ। उनीहरु खानीमा खाना पकाउन, लुगा धुन, खानीमा काम गर्न वा यौनकर्मीको रुपमा काम गर्न आउने गरेका छन् ।

“खानीमा जानु जोखिमपूर्ण व्यवसाय हो। यो एक प्रकारको जुवा हो,” खानी क्षेत्रमा जाने बारे डेयान लेट्टी भन्छिन्।

“त्यहाँ महिलाहरूको चरम शोषण हुन्छ। उनीहरूलाई अनुहारमा थप्पड हान्न सकिन्छ वा कराएर तर्साउन सकिन्छ।”

उनले भनिन्, “म आफ्नो सुत्ने कोठामा सुतिरहेको थिएँ । एकजना मानिस झ्यालबाट हाम फालेर मेरो कोठामा आएर मेरो टाउकोमा बन्दुक राखिदिए। पैसा दिएपछि उनीहरू महिलाको मालिक बनेको ठान्छन्।”

डेयान लेट्टीले १८ वर्षको उमेरमा पहिलो सन्तानलाई जन्म दिइन् । अहिले उनी सात जनाको परिवारको हेरचाह गर्छिन्।

नतालिया कावलकान्टे २४ वर्षको उमेरमा खानी बस्तीमा यौनकर्मी बनिन्।

उनले भनिन्, ‘सहरका सबै महिलाले यसो गर्छन भन्ने होइन, तर यौनकर्मीका रूपमा काम गर्ने महिलाको संख्या पनि कम छैन ।’

“यो यहाँ सामान्य कुरा हो। हामी यसको वास्ता गर्दैनौं,” उनले भनिन् ।

यसैबीच चार वर्षपछि नतालियाले बार मालिकसँग विवाह गरिन् । यसपछि उनी वेश्यालयकी मेडम भइन् ।

वास्तवमा, अमेजन वर्षावनमा अवस्थित खानी गाउँहरूमा जीवन धेरै गाह्रो छ।

त्यहाँ प्रायः धुलो सडकहरू छन्। त्यहाँ एक चर्च र एक भोजनालय छ। तर, खानीमा काम गर्नेहरू गाउँबाहिर काठको झुपडीमा बस्छन्।

यहाँ खाना पकाउने काम गर्न चाहने महिलाहरू शिविरमा पुरुषसँगै बस्न बाध्य छन्।

गाउँमा सुन भेटिएपछि र खर्च गर्न पैसा भए मात्रै यी खानी कामदारहरू गाउँमा देखिने नतालियाले बताइन् ।

कतिपय अवस्थामा खानीमा काम गर्नेलाई यौन सम्पर्क गर्नुअघि नुहाउनका लागि समेत मनाउनुपर्ने महिलाहरु बताउँछन् ।

तर, ब्राजिलको कानुन अनुसार वेश्यालय सञ्चालन गर्नु गैरकानुनी हो ।

तर, नतालियाले आफूले कमिशन नलिएको बताएकी छन् । उनले बारमा मानिसहरूलाई काम मात्रै लगाइन् र कोठा भाडामा दिइन् ।

उनले अरु महिलाहरुलाई यो पेशामा ल्याउने बारेमा किन सोचिन् ? भनेर उनलाई सोधिएको थियो ।

उनको जवाफ थियो, “कहिलेकाँही मलाई लाग्छ, म पनि यो चरणबाट गुज्रिएकी छु र मलाई थाहा छ यो राम्रो छैन। तर, मलाई लाग्छ केटीहरूको पनि परिवार हुन्छ, बच्चाहरू हुन्छन्। उनीहरूलाई पालनपोषण गर्नुपर्छ।”

नतालियाले पनि बिहे गर्नुअघि धेरै पैसा कमाएकी थिइन् । अहिले इटातुवामा उनको आफ्नै घर छ । उनीसँग मोटरसाइकल छ ।

र, केही सुन पनि छ जुन उनले खानीका कामदारसँग यौनसम्बन्धको बदलामा कतिपय अवसरमा प्राप्त गरेकी थिइन् ।

यौनसम्पर्क गरेपछि उनले खानीका कामदारबाट दुई–तीन ग्राम सुन पाउँथिन् ।

अब नतालियाको लक्ष्य अध्ययन गर्ने हो । उनी वकिल वा आर्किटेक्ट बन्न चाहन्छिन्।

इटातुबामा व्यवसायबाट कमाएको पैसाले आफूलाई स्थापित गरेको उनी बताउँछिन् ।

इटातुबालाई ‘गोल्ड नगेट सिटी’ पनि भनिन्छ।

तर एक महिलाको हैसियतमा हिंसात्मक र अराजक वातावरण भएको क्षेत्रमा जानु जोखिमपूर्ण काम हो ।

खानीबाट वातावरणमा हुने हानिबारे सबैलाई थाहा छ । तर संयुक्त राष्ट्रसंघले खानी क्षेत्रमा पनि हिंसा, शारीरिक शोषण र ओसारपसार हुने गरेको बताउँछ। यस विषयमा धेरै कम चर्चा छ।

एक बहुमूल्य धातु व्यापारीले बीबीसीलाई बताएअनुसार यी खानीहरूबाट अवैध सुनलाई कानूनी खानीहरूको सहकारीताबाट नयाँ लेबल दिइने गरिएको छ ।

यो सुन निर्यात गर्नु अघि यसलाई वैध देखाउने काम गरिन्छ। त्यसपछि यो सुनलाई गहना आदिमा प्रयोग गरिन्छ।

थिंक ट्याङ्क इन्स्टिट्युटो एस्कोल्हासका अनुसार ब्राजिलका सुनका तीन ठूला उपभोक्ताहरूमा क्यानडा, स्विट्जरल्याण्ड र बेलायत पर्दछन्।

जहाँ जहाँ अवैध उत्खनन हुन्छ, त्यहाँबाट ९० प्रतिशतभन्दा बढी सुन युरोप पठाइन्छ।

खानी गाउँमा पनि महिलाको हत्या हुने गरेको कुरा कसैबाट लुकेको छैन ।

गत वर्ष २६ वर्षीया रिले सान्तोसको शव उनको कोठामा भेटिएको थियो । यो कोठा कुइयु-कुइयु सुन खानी नजिक थियो, जो इटातुबाबाट ११ घण्टा टाढा अवस्थित छ।

उनकी दिदी रिलेनका अनुसार एक व्यक्तिले उनकी बहिनीलाई सेक्सको बदलामा पैसा प्रस्ताव गरेको थियो। तर उनी सम्बन्ध राख्न तयार भइनन् ।

त्यसपछि त्यो व्यक्तिले उनकी बहिनीलाई भेटे र यति कुटपिट गरे कि उनको मृत्यु भयो ।

उनले भनिन्, “म खानीमा जन्मिएकी थिएँ, खानीमा हुर्केकी थिएँ र अहिले खानीमा बस्न डर लाग्छ।”

अहिले रिलेको मृत्युमा संलग्न एक व्यक्ति पक्राउ परेका छन् ।

पछिल्लो १० वर्षमा ब्राजिलमा अवैध सुन खानीको क्षेत्रफल दोब्बर भएको छ । २ लाख २० हजार हेक्टरमा फैलिएको छ ।

यो क्षेत्रमा कति महिला काम गर्छन्, कसैलाई थाहा छैन । अनि कतिवटा अवैध खानीमा छन् ? त्यो पनि थाहा छैन । ब्राजिल सरकारले यो संख्या ८० हजारदेखि ८ लाखसम्म हुन सक्ने बताएको छ ।

राष्ट्रपति लुइज इनासियो लुला डा सिल्भाको शासनकालमा सरकारले अवैध खानी बन्द गर्न कदम चालेको छ ।

यी खानीबाट आउने सुन खरिद रोक्ने प्रयास पनि भएको छ । तर, सुनको भाउ बढेपछि धेरै मानिसहरु यहाँ भाग्य परीक्षण गर्न आउने गरेका छन् ।

डायना लेट्टी अब सुन खानी क्षेत्रमा काम गर्न चाहँदिनन्। यहाँ बढ्दो जोखिम र धेरै कठिनाइहरू छन्।

तर उनी फेरि त्यहाँ फर्किन चाहन्छिन्।

उनी त्यहाँ दुई–तीन महिना कमाएर स्न्याक बार खोल्न चाहन्छिन् । उनी एक्लै हुँदा छोराछोरीको चिन्ता गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, “म सफल नभएसम्म प्रयास गरिरहनेछु। किनभने, मलाई लाग्छ एक दिन मेरा छोराछोरीले भन्नेछन् कि हाम्रो आमाले धेरै मेहनत गरिन् र कहिल्यै हार मानिनन्।”