काठमाडौं । अमेरिकामा भएको ९/११ आतंकवादी हमलाका अभियुक्त मास्टरमाइन्डले आफ्नो अपराध स्वीकार गर्न पाएनन् किनभने अमेरिकी सरकारले उनलाई गत वर्ष भएको दोष स्वीकार गर्ने सम्झौतामा अगाडि बढ्नबाट रोक्न अदालतमा अपील गरेको थियो।

खालिद शेख मोहम्मद, जसलाई केएसएम पनि भनिन्छ, शुक्रबार दक्षिण-पूर्वी क्युबामा रहेको अमेरिकी नौसेना आधार ग्वान्टानामो खाडीमा युद्ध अदालतमा उपस्थित हुने तय थियो । जहाँ उनी लगभग दुई दशकदेखि सैन्य जेलमा राखिएका छन् ।

मोहम्मद खालिद ग्वान्टानामो खाडीमा बन्दी बनाइएका सबैभन्दा कुख्यात र अन्तिम कैदी हुन्। तर अमेरिकी संघीय पुनरावेदन अदालतले गत बिहीबार साँझ मोहम्मद र अन्य दुई कैदीहरूको लागि दोष स्वीकार गर्ने याचिका सम्झौताको लागि तय गरिएको कार्यवाही रोक्यो।

यो रोक अमेरिकी सरकारको अपीललाई ध्यानमा राखेर लगाइएको हो जसमा सरकारले मोहम्मद र उनका दुई सहयोगीहरूको ‘दोषी स्वीकार गर्ने सम्झौताको याचिका’ अगाडि नबढाउन भनेको थियो।

सरकारले यो सम्झौताले सरकार र जनता दुवैलाई अपूरणीय क्षति पुर्याउने बताएको थियो । अमेरिकी कानुन अनुसार कुनै व्यक्तिले आफ्नो अपराध स्वीकार गरेमा सजायबाट छिट पाउँछ ।

तीन न्यायाधीशको प्यानलले पनि मुद्दामा ढिलाइलाई ‘गुण दोषको आधारमा निर्णय’ भनेर व्याख्या गर्न नहुने बताएको छ।

बरु, यसको उद्देश्य अदालतलाई सम्पूर्ण ब्रीफिंग सुन्न सक्षम पार्नु हो र ‘सकेसम्म चाँडो’ तर्कहरू सुन्नको लागि समय प्राप्त गर्नु हो।

यो ढिलाइको अर्थ यो मुद्दा अब ट्रम्प प्रशासनको अगाडि जानेछ।

शुक्रबार हुने सुनुवाइमा मोहम्मदले सेप्टेम्बर ११, २००१ को विमान हमलामा आफ्नो भूमिकाको लागि दोषी स्वीकार गर्ने तय थियो।

अपहरणकर्ताहरूले यात्रुवाहक विमानलाई न्युयोर्कको वर्ल्ड ट्रेड सेन्टर र वाशिंगटनको पेन्टागनमा ठोक्याएर आक्रमण भएको थियो।

यात्रुहरूले विरोध गरेपछि अर्को विमान (जसलाई अपहरण गरिएको थियो) पेन्सिलभेनियामा दुर्घटनाग्रस्त भयो।

मोहम्मद खालिद विरुद्ध षड्यन्त्र र हत्याका धेरै आरोपहरू छन् र उनको आरोपपत्रमा २,९७६ पीडितहरूको नाम उल्लेख छ।

मोहम्मद खालिदले आफ्नो पहिलेको बयानमा आफूले नै ९/११ आक्रमणको सुरुदेखि अन्त्यसम्म योजना बनाएको बताएका थिए।

अर्थात्, सन् १९९० को मध्यमा उनले पाइलटहरूलाई भवनमा आक्रमण गर्न व्यावसायिक विमानहरू उडाउने तालिम दिने र यी योजनाहरू ओसामा बिन लादेनसम्म पुर्‍याउने विचारका लागि जिम्मेवारी लिएका थिए।

शुक्रबारको सुनुवाइ ग्वान्टानामो बे बेसको अदालतको कोठामा हुने तय थियो। त्यसमा ९/११ मा मारिएकाका परिवारका सदस्य र सञ्चारकर्मीको पनि उपस्थिति हुने तय थियो ।

ग्वान्टानामो बे बेसमा रहेको सैनिक अदालतमा पूर्व सुनुवाइ एक दशकभन्दा बढी समयदेखि चलिरहेको छ ।

तर अमेरिकी हिरासतमा रहँदा मोहम्मद खालिद र अन्य अभियुक्तलाई दिएको यातनाले प्रमाणमा पर्ने असरको प्रश्नले कारबाहीलाई थप जटिल बनाएको छ ।

सन् २००३ मा पाकिस्तानमा पक्राउ परेपछि मोहम्मदलाई तीन वर्षसम्म ‘ब्ल्याक साइट्स’ भनेर चिनिने सीआईएको गोप्य जेलमा बस्नुपरेको थियो। यहाँ उनले वाटरबोर्डिङ अर्थात् पानीमा १८३ पटक डुबाउने यातनाको सामना गर्नुपरेको थियो ।

थप रूपमा, उनीहरूलाई सोधपुछको ‘अन्य आधुनिक विधिहरू’ को शिकार बनाइएको थियो, जस्तै सुत्न नदिने र नग्न रहन बाध्य पारिएको थियो।

यो मुद्दा सैन्य आयोगहरू अन्तर्गत पनि पर्दछ, जसले परम्परागत अमेरिकी आपराधिक न्याय प्रणाली भन्दा फरक नियमहरू अन्तर्गत काम गर्दछ र प्रक्रियालाई सुस्त बनाउँछ।

करिब दुई वर्षको वार्तापछि गत गर्मीमा दोषी स्वीकार गर्ने याचिका सम्झौता भएको थियो। मोहम्मद र उनका दुई सह-प्रतिवादीहरूसँग भएको सम्झौताको पूर्ण विवरण सार्वजनिक गरिएको छैन।

यस सम्झौताको अर्थ उनीहरूले मृत्युदण्डको सामना गर्नुपर्दैन। गत हप्ता बुधबार अदालतको सुनुवाइमा, मोहम्मद खालिदको कानूनी टोलीले पुष्टि गर्‍यो, ‘उनी सबै आरोपहरू स्वीकार गर्न सहमत भएका छन्।’

मोहम्मदले व्यक्तिगत रूपमा अदालतमा बयान दिएनन् तर अभियोजन पक्ष र न्यायाधीशसँग उनको टोलीले सम्झौताको बारेमा छलफल गरे र शब्दमा सामान्य सुधार र परिवर्तनहरू गरे।

यदि याचिका सम्झौतालाई समर्थन गरियो र अदालतले निवेदनहरू स्वीकार गर्यो भने अर्को चरणमा सजाय प्रक्रियामा प्रमाण सुन्नको लागि एक सैन्य जूरीको नियुक्ति हुनेछ जसलाई प्यानल भनिन्छ ।

बुधबार अदालतमा, वकिलहरूले मुद्दालाई सार्वजनिक सुनुवाइको रूपमा वर्णन गरे, जहाँ जीवित र मारिएका परिवारका सदस्यहरूलाई बयान दिने मौका दिइनेछ।

वकिलहरूले भने कि सम्झौता अन्तर्गत परिवारले पनि मोहम्मदलाई प्रश्न सोध्न सक्नेछ। मोहम्मदले ती प्रश्नहरूको सत्यताका साथ जवाफ दिनुपर्छ।

अमेरिकी रक्षामन्त्री लोयड अस्टिनले सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्ने वरिष्ठ अधिकारीहरूलाई नियुक्त गरेका थिए।

तर न्युयोर्क टाइम्सका अनुसार सम्झौतामा हस्ताक्षर हुँदा रक्षामन्त्री एक यात्रामा थिए र कथित रूपमा छक्क परेका थिए।

त्यसको केही दिनपछि उनले ज्ञापनपत्रमा ‘यस्ता निर्णयको जिम्मेवारी वरिष्ठ अधिकारीको हैसियतले मेरो काँधमा हुनुपर्छ’ भन्दै सम्झौता रद्द गर्ने प्रयास गरे ।

यद्यपि, एक सैन्य न्यायाधीश र एक सैन्य अपील प्यानल दुवैले निर्णय गरे कि सम्झौता वैध थियो र अस्टिनले यस मामिलामा धेरै ढिलाइ गरेका थिए।

सम्झौतालाई रोक्ने अर्को प्रयासमा, सरकारले यस हप्ता संघीय अपील अदालतलाई हस्तक्षेप गर्न भन्यो।

कानुनी फाइलिङमा, मोहम्मद र अन्य दुई पुरुषहरूलाई “आधुनिक इतिहासमा अमेरिकी भूमिमा सबैभन्दा जघन्य आपराधिक कार्य” गरेको आरोप लगाइएको थियो।

यसमा भनिएको छ “सम्झौताहरू लागू गर्नाले अमेरिकी सरकार र नागरिकहरूलाई अभियुक्तको अपराध र सम्भावित मृत्युदण्डको बारेमा सार्वजनिक सुनुवाइबाट वञ्चित गर्नेछ ।”

गत गर्मीमा सम्झौताको घोषणा गरेपछि, रिपब्लिकन सिनेटर र तत्कालीन सदन पार्टी नेता मिच म्याकोनेलले एक विज्ञप्ति जारी गरे।

विज्ञप्तिमा, उनले यसलाई “अमेरिकाको सुरक्षा र न्याय प्रदान गर्ने आफ्नो जिम्मेवारीबाट भाग्ने सरकारको प्रयास” भने।

आक्रमणमा मारिएका केही परिवारले पनि सम्झौतालाई धेरै उदार वा पारदर्शिताको अभाव भएको भन्दै आलोचना गरेका छन्।

मोहम्मद सन् २००६ देखि ग्वान्टानामो खाडीको सैन्य जेलमा बन्दी बनाइएका छन् ।

यहाँ राखिएका धेरैजसोलाई कहिले पनि आरोपपत्र दायर गरिएको छैन र सैन्य कारागारले मानव अधिकार समूहहरू र संयुक्त राष्ट्र संघबाट बन्दीहरूलाई गरेको व्यवहारको लागि आलोचनाको सामना गर्नुपरेको छ।

अधिकांश मानिसहरु अहिले या त फिर्ता पठाइएका छन् वा अन्य देशमा पुनर्स्थापना भएका छन्।

हाल यस कारागारमा १५ जना रहेका छन्, जुन यस कारागारको इतिहासमा सबैभन्दा कम संख्या हो । ती मध्ये छ बाहेक सबैलाई युद्ध अपराधको अभियोग वा दोषी ठहराइएको थियो।