काठमाडौं। मिर्गी वा छारे रोग पनि निको पार्न सकिने रोग हो । यो कुनै दैवीरराक्षसी, पुनर्जन्मको प्रतिफल, देवता लाग्ने, लागो लाग्ने रोग होइन भनेर विज्ञानले प्रमाणित गरिसकेको छ । छारे रोगलाई चिकित्सा भाषामा मिर्गी भनिन्छ। यो एक सामान्य दीर्घकालीन स्नायु रोग हो जसले विश्वभर ५ करोडभन्दा बढी मानिसहरूलाई असर गर्छ। यो धेरै ठूलो संख्या हो, त्यसैले सबैलाई यो रोगको बारेमा पूर्ण ज्ञान हुनुपर्छ।

यसका अनेक किसिमका लक्षण हुन्छन् । कोहीमा टोलाइरहने देखि काम्ने, छटपटाउने, दाँत बाध्ने, फिँज काढ्ने, जीउ अँठ्याउने जस्ता समस्या दिखन्छन् ।

स्वास्थ्य विज्ञहरू भन्छन् कि समयमै र उचित उपचार पाएमा छारेरोगबाट पीडित व्यक्तिहरूले सामान्य जीवन बिताउन सक्छन्। तर के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि मिर्गी रोग लाग्नुको कारण के हो? यसबाहेक, तपाईंले यो गम्भीर रोगका लक्षणहरूको बारेमा पनि जान्नुपर्छ।

यो स्वास्थ्य अवस्थाले बालबालिकालाई सबैभन्दा बढी असर गर्ने भएकाले यसमा थप ध्यान दिन आवश्यक छ। मिर्गी रोगका कारण हुने दौराहरूले प्रायः आमाबाबुलाई ठूलो पीडा दिन्छ। बच्चा किशोरावस्थामा प्रवेश गर्दै जाँदा यी दौराहरू बढ्न थाल्छन्। यदि यसको हेरचाह र उचित उपचार गरियो भने मात्र यसको उपचार सम्भव छ।

मिर्गीको कारणः मानिसमा छारेरोग मस्तिष्कमा हुने तरंगहरु अनियन्त्रित हुँदा देखिने लक्षण हो । दिमागमा हुने कुनै पनि किसिमको समस्या (चोट, दाग, ट्युमर, जन्मजात समस्या) ले र्मिगीरछारेरोग हुनसक्छ । एपिलेप्सी एक स्नायु रोग हो जसमा असामान्य मस्तिष्क तरंगहरूले बारम्बार दौरा निम्त्याउँछ। यो विकार आनुवंशिक पनि हुन सक्छ। जन्मजात र अक्सिजनको कमीले पनि मिर्गी वा छारे रोग निम्त्याउन सक्छ। मस्तिष्कको संक्रमण वा टाउकोमा चोटपटक लागेर छारेरोग लाग्न सक्छ। यसबाहेक, स्ट्रोक र ब्रेन ट्युमर पनि मिर्गीको मुख्य कारण हुन सक्छ।

मिर्गी किन हुन्छः
मिर्गी एक बहुआयामिक विकार हो र यसका कारणहरू विविध र कहिलेकाहीं जटिल हुन्छन्। रोगको निदान र उपचार दुवैमा यी कारणहरू बुझ्नु महत्त्वपूर्ण छ। मिर्गीमा योगदान पुर्‍याउने केही सामान्य कारकहरू हुन्:

आनुवंशिक पूर्वस्थितिः मिर्गीको विकासमा वंशाणुगत कारणले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। मिर्गीको पारिवारिक इतिहास भएका व्यक्तिहरूमा यो विकार हुने जोखिम बढी हुन्छ।

मस्तिष्कमा असामान्यताहरूः मस्तिष्कमा संरचनात्मक असामान्यताहरू वा घाउहरूले सामान्य विद्युतीय गतिविधिमा बाधा पुर्‍याउन सक्छ, जसले गर्दा दौराहरू हुन सक्छन्। यी असामान्यताहरू जन्मपूर्व कारकहरूबाट हुन सक्छन्, जस्तै भ्रूण विकासको क्रममा मस्तिष्क विकृति, वा प्राप्त अवस्थाहरू, जस्तै दर्दनाक मस्तिष्क चोट, मस्तिष्क ट्युमर, वा स्ट्रोक।

संक्रमण र चोटपटकः मेनिन्जाइटिस वा इन्सेफलाइटिस जस्ता केही संक्रमणहरूले मस्तिष्कको तन्तुलाई क्षति पुर्‍याउन सक्छ र मिर्गी निम्त्याउन सक्छ। थप रूपमा, दुर्घटना वा लडेर टाउकोमा चोटपटक लाग्नाले मिर्गीको विकास हुन सक्छ।

मेटाबोलिक विकारहरूः रगतमा चिनीको मात्रामा असंतुलन वा इलेक्ट्रोलाइट असामान्यताहरू जस्ता केही मेटाबोलिक अवस्थाहरूले दौराहरूलाई अझ गम्भीर बनाउन सक्छ। मेटाबोलिज्मलाई सम्बोधन गर्नाले कहिलेकाहीं मिर्गीका लक्षणहरू कम हुन सक्छन्।

यी सबै बाहेक, न्यूरोट्रान्समिटरहरूमा असंतुलन र असामान्य विद्युतीय गतिविधिले दौरा निम्त्याउन सक्छ। हर्मोनल परिवर्तन वा कुनै पनि औषधिको साइड इफेक्टको कारणले पनि मिर्गी रोग लाग्न सक्छ।

मिर्गीका लक्षणहरूः
समयमै मिर्गीको उपचार गर्न, तपाईंले मिर्गीका लक्षणहरू पहिचान गर्न आवश्यक छ। शरीरको एक भागमा वा सम्पूर्ण शरीरमा काँप्नु वा फुस्कनु मिर्गीको लक्षण हुन सक्छ। आँखा झिम्क्याएर हेरिरहनु पनि यो विकारको संकेत हुन सक्छ। मिर्गी रोगको लक्षण प्रकार अनुसार फरक हुन सक्छ। धेरैजसो अवस्थामा, यसबाट पीडित व्यक्तिहरूलाई बारम्बार एउटै आक्रमण हुन्छ, जसका लक्षणहरू उस्तै देखिन्छन्।  मिर्गीको अवस्थामा निम्न लक्षणहरू देखा पर्छन् :

–अस्थायी भ्रम वा चेतना गुमाउनु।
–हात र खुट्टामा ऐंठन वा अज्ञात चालहरू।
– चेतनाको हानि।
–मिर्गी रोगको कारणले डर वा रिसको अनुभूति।
–बारम्बार दौरा पर्नु।
–केही समयको लागि पूर्ण रूपमा स्तब्ध रहनु।
–सबै दौराहरू मिर्गीसँग सम्बन्धित हुँदैनन्। अन्य चिकित्सा अवस्थाहरू, जस्तै बेहोस हुनु, माइग्रेन, वा आतंक आक्रमणले पनि समान लक्षणहरू निम्त्याउन सक्छ। त्यसकारण, सही निदानको लागि विशेषज्ञद्वारा व्यापक मूल्याङ्कन महत्त्वपूर्ण छ।

सावधान रहनु महत्त्वपूर्ण छ
यदि तपाईंले आफ्नो परिवारका कुनै सदस्य वा साथीभाइमा यस्ता लक्षणहरू देखिरहनुभएको छ भने, तपाईं होसियार हुनुपर्छ। छारेरोगको अवस्था धेरै डरलाग्दो हुन्छ। यदि कसैलाई आफ्ना बच्चाहरूमा हुने मिर्गीको अवस्थाको बारेमा पूर्णतया थाहा छैन भने यो अवस्था अझ पीडादायी देखिन्छ। छारेरोगको आक्रमण भएमा के गर्ने भनेर जानौं (

सुरक्षा सुनिश्चित गर्नुहोस्ः पहिले, व्यक्तिलाई सुरक्षित स्थानमा सार्नुहोस् र खतरनाक वस्तुहरूबाट टाढा राख्नुहोस्। सम्भव भएमा, तिनीहरूलाई भुइँमा सुताउनुहोस् र तिनीहरूको टाउको मुनि तकिया वा नरम वस्तु राख्नुहोस्।

दौरा रोक्न नदिनुहोस्ः दौरा रोक्न कहिल्यै प्रयास नगर्नुहोस्। यसो गर्दा व्यक्ति घाइते हुन सक्छ।

समयको ट्रयाक राख्नुहोस्ः आक्रमण कति समयसम्म रहन्छ भन्ने कुरा ध्यान दिनुहोस्। आक्रमणको समय धेरै महत्त्वपूर्ण छ।

डाक्टरलाई फोन गर्नुहोस्ः यदि दौरा ५ मिनेटभन्दा बढी समयसम्म रह्यो भने, तुरुन्तै डाक्टरलाई फोन गर्नुहोस् र उनीहरूलाई पहिले नै सबै जानकारी दिनुहोस्।

दौरा पछिः दौरा पछि, व्यक्तिलाई आराम गर्न दिनुहोस्।

मिर्गी उपचार
मिर्गी उपचार व्यक्तिको विशेष आवश्यकता र उनीहरूले अनुभव गर्ने दौराको प्रकार अनुरूप गरिन्छ। यसमा समावेश छ:

औषधिः मिर्गी रोगको उपचारको पहिलो लाइन प्रायः एन्टी–एपिलेप्टिक औषधिहरू (AEDs) हुन्। यी औषधिहरूले मस्तिष्कको विद्युतीय गतिविधिलाई स्थिर बनाएर दौरा नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छन्।

औषधिको छनोट दौराको प्रकार, तिनीहरूको आवृत्ति, र बिरामीको उमेर र समग्र स्वास्थ्यमा निर्भर गर्दछ।

जीवनशैली परिवर्तनः केही जीवनशैली परिवर्तनहरूले मिर्गीको व्यवस्थापनमा औषधिको पूरक हुन सक्छ। यसमा पर्याप्त निद्रा लिने, नियमित निद्रा तालिका कायम राख्ने, तनाव कम गर्ने, रक्सी र मनोरञ्जनात्मक लागूपदार्थबाट बच्ने र सन्तुलित आहार पालना गर्ने समावेश हुन सक्छ।

मिर्गीको स्थायी उपचार
औषधिले दौरा नियन्त्रण गर्न नसकेको अवस्थामा, शल्यक्रिया गर्ने विचार गर्न सकिन्छ। शल्यक्रियाका विकल्पहरूमा मस्तिष्कमा रहेको एपिलेप्टिक फोकस हटाउने, असामान्य स्नायु मार्गहरू विच्छेद गर्ने, वा भेगस नर्भ स्टिमुलेटर जस्ता उपकरणहरू प्रत्यारोपण गर्ने समावेश छ।

तनाव व्यवस्थापन गर्न र समग्र कल्याण सुधार गर्न सहायक उपचारको रूपमा एक्यूपंक्चर, योग, र विश्राम प्रविधिहरू जस्ता पूरक र वैकल्पिक उपचारहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ।