काठमाडौँ। यदि तपाईलाई पनि उभिँदा चक्कर लाग्छ वा कहिलेकाहीँ एक्कासी बेहोस महसुस हुन्छ तर तपाईले यसको पछाडिको कारण बुझ्नुभएको छैन भने, यो समाचारमा हामी तपाईलाई यस्तो किन हुन्छ र यसले शरीरमा कस्तो प्रभाव पार्न सक्छ भन्ने कुरा बताउनेछौं। वास्तवमा, उठ्दा-उठ्दै अचानक चक्कर आउनुको कारण ओर्थोस्टेटिक र पोष्टुरल हाइपोटेन्सनहुन सक्छ जुन  ब्लड प्रेसर लोको अवस्था हो। कहिलेकाहीँ यो तपाईंको शरीरको अवस्थामा आएको परिवर्तनले पनि हुन सक्छ।

तर, क्लिनिकस्पट होलिस्टिक हेल्थकेयरका मेडिकल हेड डा हरकिरण चेकुरी भन्छन्, “केही सेकेन्डभन्दा बढी समयसम्म चक्कर लाग्नु गम्भीर रोगको संकेत हुनसक्छ। भर्टिगो जो कोहीलाई पनि हुन सक्छ, तर ६५ वर्षभन्दा माथिका मानिसहरूमा यो धेरै सामान्य हुन्छ किनभने उमेरसँगै रक्तनलीहरू कमजोर हुन्छन्। कमजोर रक्तनलीहरू भनेको तपाईंको मस्तिष्कका कोशिकाहरूलाई पर्याप्त मात्रामा अक्सिजन नपाएको हो र यो अवस्थाले चक्कर आउने र बेहोस हुन सक्छ।”

यहाँ हामी तपाईलाई उभिएर चक्कर लाग्नुको सात कारण बताउँदैछौं, साथै तपाईलाई कुन अवस्थामा चिकित्सकसँग परामर्श लिनुपर्छ भन्ने जानकारी दिनेछौं।

१. धेरै छिटो उठ्ने
जब तपाईं उठ्नु हुन्छ, तपाईंको बस्ने वा सुत्ने स्थितिको तुलनामा तपाईंको मुटुले तपाईंको शरीरमा रगत पम्प गर्न थप कडा मेहनत गर्नुपर्छ। वास्तवमा तपाईको रक्तचाप स्वाभाविक रूपमा परिवर्तन हुन्छ जब तपाईले होमियोस्टेसिस कायम राख्न स्थिति परिवर्तन गर्नुहुन्छ। होमियोस्टेसिस भनेको शरीरमा सन्तुलनको एक अवस्था हो जसले तपाईंको शरीरको प्रणालीहरूलाई ठीकसँग काम गर्न मद्दत गर्छ। जब तपाईंको शरीर निश्चित स्थितिमा काम गरिरहेको हुन्छ तब अचानक शारीरिक स्थितिमा आएको परिवर्तनले तपाईंको प्रणालीलाई झट्का लग्न सक्छ। जसले गर्दा तपाईको मस्तिष्कले एक क्षणको लागि रगत प्राप्त गर्न सक्दैन र जब तपाई उभिनुहुन्छ तपाईको रगत तपाईको शरीरको तल्लो भागमा जम्मा हुन्छ र यहाँ मिलाउन केही सेकेन्ड लाग्न सक्छ। एक मिनेट लिनुहोस्। जबसम्म तपाईंको रगत तपाईंको शरीरको बाँकी भागमा बग्न थाल्छ, तपाईंको रक्तचाप अस्थिर रहन्छ जसको कारण तपाईंलाई चक्कर लाग्छ।

यदि तपाईंले तुरुन्तै ओछ्यान छोड्नुभएको छ भने, उभिँदा तपाईंलाई केही क्षण चक्कर लाग्न सक्छ किनभने यहाँ पनि तपाईंको शरीरलाई मिलाउन समय लाग्छ।

यदि तपाईलाई पनि उभिएर बारम्बार चक्कर लाग्छ भने यस्तो अवस्थामा आफ्नो शरीरलाई सन्तुलनमा राख्न केही समय दिनुहोस्। पर्खालको सहारा लिनुहोस् वा कतै बस्नुहोस्। रगतको प्रवाहलाई सामान्य बनाउन तपाईं आफ्नो टाउको र हातहरू माथि र तल सार्न सक्नुहुन्छ। यसबाहेक, ओछ्यानबाट उठ्नु अघि एक गिलास पेय पिउनुहोस् ताकि तपाईंको शरीरमा खानाको प्रवाह राम्रो होस्। कतै लामो समय उभिनु अघि पनि तपाईले यो गर्न सक्नुहुन्छ। तर, रगत जम्मा हुन नदिन र खुट्टामा सुन्निने समस्याबाट बच्न लामो समयसम्म उभिनु हुँदैन।

२. गर्मी वा निर्जलीकरण अवस्थाहरू
यदि तपाइँ पर्याप्त मात्रामा पानी पिउनु हुन्न भने, विशेष गरी जब धेरै गर्मी हुन्छ, त्यससमय तपाइँको शरीर पनि तातो हुन्छ। जब तपाईंको वरपरको वातावरणको तापक्रम बढ्छ, तपाईंको रक्तचाप स्वाभाविक रूपमा घट्छ, जसले तपाईंलाई चक्कर लाग्ने महसुस गराउँछ। हाइड्रेटेड रहनुले तपाईंको रक्तचाप नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्दछ र चक्कर आउने सम्भावना पनि कम गर्दछ।

३. रक्सीको सेवन 
रक्सीले तपाईंको रक्त नलीहरूलाई क्षति पुर्‍याउँछ र तिनीहरूलाई साँघुरो बनाउँछ। यसले रगतको प्रवाहलाई पनि असर गर्छ र तपाईंको शरीरले रक्तचापलाई सामान्य राख्न कडा मेहनत गर्नुपर्छ। नतिजाको रूपमा, तपाईंलाई उभिँदा अलिकति चक्कर लाग्न सक्छ।

यदि तपाईलाई बारम्बार चक्कर लाग्छ भने, खाली पेटमा रक्सी नपिउने प्रयास गर्नुहोस्, किनकि यसले तपाईको शरीरमा नराम्रो प्रभाव पार्न सक्छ। यदि तपाईंले रक्सीको मात्रा घटाउनुभयो वा यसलाई छोड्नुभयो भने, तपाइँ यो अवस्थाबाट बच्न सक्नुहुन्छ।

४. कसरत
तपाईंले व्यायाम सुरु गर्दा, तपाईंको मांसपेशीहरूले तपाईंको हृदयमा रगतको प्रवाहलाई गति दिन्छ। जब तपाइँ केहि बेर रोकिन्छ, तपाइँको रगत तपाइँको स्थानमा पुग्न कोशिस गर्न थाल्छ। यसले तपाइँको फोक्सोमा दबाब दिन्छ र तपाइँ खडा वा व्यायाम पछि हल्का चक्कर लाग्न सक्छ। धेरै कडा व्यायाम गर्दा चक्कर लाग्ने, वाकवाकी लाग्ने वा आँखा अगाडि धमिलो देख्ने जस्ता समस्या हुन सक्छ। यस्तो अवस्थामा तपाई केही समय कतै बस्नुहोस् र आफ्नो मुटुको धड्कन सामान्य हुन दिनुहोस्। व्यायाम गर्नुअघि प्रशस्त पानी पिउनुहोस् र बीचमा केही पानी पिउनुहोस्।

५.औषधीहरू
केही औषधिहरूको सेवनले उभिदा चक्कर लाग्न सक्छ किनकि औषधीले तपाईंको रक्तचाप परिवर्तन गर्दछ। यसमा पिसाब बढाउने मूत्रवर्धकहरू, हृदय रोग र रक्त नलीहरूका लागि प्रयोग हुने बिटा ब्लकरहरू, रक्तचाप नियन्त्रण गर्न प्रयोग गरिने ACE ईनहिबिटर समावेश हुन्छ। यदि तपाईंले सेवन गरिरहेको औषधीले गर्दा उभिदा चक्कर लागिरहेको जस्तो लाग्छ भने तुरुन्तै आफ्नो डाक्टरसँग कुरा गर्नुहोस् तर तपाईंको डाक्टरले तपाईंलाई रोक्न नभनेसम्म यसलाई लिइरहनुहोस्। कुनै पनि रोग लागेमा एक्कासी औषधिको सेवन बन्द गर्दा शरीरलाई हानी हुन्छ।

६. पोष्टुरल अर्थोस्टेटिक ट्याचिकार्डिया सिन्ड्रोम
पोट्स, अर्थोस्टेटिक इटोलोरेंसको एक अधिक गम्भीर प्रकार हो। अर्थोस्टेटिक इटोलोरेंस एक अवस्था हो जब तपाईं उठ्नु हुन्छ त्यससमय सधैं बेहोस वा चक्कर लाग्छ। यदि तपाइँसँग पोट्स छ भने, तपाइँको शरीरले तपाइँको रक्तचापलाई नियन्त्रण गर्न सक्दैन, त्यसैले शरीरको अवस्थामा आएको परिवर्तनले लामो समयसम्म चक्कर आउन सक्छ।

७. स्वास्थ्य अवस्था
रक्तचापसँग सम्बन्धित केही अवस्थाहरू जस्तै ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल (GI) रोग, भित्री कानको रोग र हार्मोनल परिवर्तनहरूले तपाईंलाई उभिँदा चक्कर लाग्न वा बेहोस बनाउन सक्छ।

यसबाहेक मुटु, थाइराइड, मधुमेह, डिमेन्सिया, पार्किन्सन्स रोग जस्ता रोगहरूमा पनि उभिएर चक्कर आउन सक्छ किनभने यी रोगहरूमा रक्तचाप घट्छ। यस्तो अवस्थामा तपाईंले आफ्नो डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ।

यस्तो अवस्थामा चिकित्सक कहाँ जानुपर्छ
अमेरिकाको मिशिगनस्थित इयर इन्स्टिच्युटकी एमी सरो भन्छिन्, “यदि तपाईलाई लामो समयसम्म उभिँदा चक्कर आउने समस्या छ र यसले तपाईको स्वास्थ्य वा दैनिक जीवनमा असर गरिरहेको छ भने तपाईले डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ। एकै समयमा, तपाईंले आफ्नो डाक्टरलाई कुनै पनि रोग वा औषधि पछि चक्कर आउने बारे पनि बताउनुपर्छ। यदि तपाईलाई कुनै स्वास्थ्य अवस्था छैन तर उभिएपछि बेहोस हुने, टाउको दुख्ने वा सधैं पर्खाल वा वस्तुमा सहारा लिनु पर्ने भएमा यसलाई हल्का रूपमा नलिई तुरुन्तै चिकित्सक कहाँ जानुहोस्।”