काठमाडौं । कन्याकुमारीको तटबाट १,८०० किलोमिटर टाढा हिन्द महासागरमा अवस्थित डिएगो गार्सिया टापुलाई लिएर युनाइटेड किंगडम र संयुक्त राज्य अमेरिका भिड्दैछन्। बेलायतले यसलाई मौरिससलाई हस्तान्तरण गर्न चाहन्छ। अमेरिकाले मौरिसस ऋणमा रहेकोले चीनले मौरिससबाट टापु कब्जा गर्ने बताउँछ। त्यसो भएमा चीनलाई त्यहाँ सैन्य आधार बनाउनबाट कसैले रोक्न सक्दैन।

१९६५ मा बेलायतले चागोस टापुहरू अलग गरेर मौरिससलाई स्वतन्त्र गर्यो। सन् १९६६ मा डिएगो गार्सियालाई सैन्य सम्झौतामा अमेरिकालाई दिइएको थियो । सन् १९७१ मा यस टापुका १५०० मानिसहरूलाई जबरजस्ती निष्कासन गरिएको थियो।

अमेरिका मौरिसस–चीन सम्बन्धप्रति चिन्तित छ । सन् २०२२ सम्ममा मौरिससको करिब १४.८ लाख करोड रुपैयाँ ऋण थियो। सन् २०१६ मा चीनले मौरिससको ४५ करोड ऋण माफ गरेको थियो । त्यसबेलादेखि, चीनले कुनै पनि चागोस टापु कब्जा गर्न र आधार निर्माण गर्ने प्रयास गरिरहेको छ।

बेलायतले सार्वभौमसत्ता हस्तान्तरण गर्दा अमेरिकी सैन्य आधारको सञ्चालनमा कुनै असर नपर्ने बताएको छ । सांसद इयान डंकनका अनुसार विवादको एउटा समाधान बेलायतले सार्वभौमसत्ता हस्तान्तरणसँगै मौरिससबाट ९९ वर्षको भाडामा लिनु हो।

हिन्द महासागरमा भारतलाई घेरा हाल्न चीनले सन् २००४ पछि स्ट्रिङ अफ पर्ल्स रणनीतिअन्तर्गत अफ्रिकादेखि अस्ट्रेलियासम्मका १७ वटा बन्दरगाहमा लगानी गरेको छ । चीनले समुद्री डाकुहरूको बहानामा हिन्द महासागरमा सैन्य जहाज ल्याउन थाल्यो। २०१६ मा, जिबूटीमा सबैभन्दा ठूलो सेनाको आधार बनाएर २ हजार सैनिकहरू खटाइएको थियो। पाकिस्तानको ग्वादर बन्दरगाह, श्रीलंकाको हम्बनटोटा बन्दरगाह चीनद्वारा संचालित छ। चीनले म्यानमारको क्योन्कप्यु र कोको टापुहरू पनि कब्जा गरेको छ।

भारतले हिन्द महासागरमा चीनलाई उचित जवाफ दिन भियतनाम, फिलिपिन्स, इन्डोनेसिया र जापानसँग मिलेर सन् २०१४ देखि नै ‘नेकलेस अफ डायमण्ड’ बनाउँदै आएको छ । भारतले यी देशहरूसँग नौसैनिक सम्बन्ध र सैन्य निर्यात बढाउँदैछ। अमेरिकासँगको सम्झौतापछि भारतले अमेरिकी बेस प्रयोग गर्न सक्नेछ । भारतले इरानमा चाबहार बन्दरगाह निर्माण गरिरहेको छ । भारतले मौरिससको एङ्गलेसी टापुमा आफ्नै सैन्य आधार निर्माण गरिरहेको छ ।

हिन्द महासागरको केन्द्रमा रहेको ६० चागोस टापुहरूले करिब ६० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको छ। यी टापुहरू मध्ये सबैभन्दा ठूलो, डिएगो गार्सियाको क्षेत्रफल ३२ वर्ग किमी छ। यहाँबाट सम्पूर्ण हिन्द महासागरमा नजर राख्न सजिलो छ। २०१७ मा, संयुक्त राष्ट्र संघमा यस मुद्दामा मतदान भयो। भारतसहित ९४ देशले मौरिससको पक्षमा र १५ देशले बेलायतको पक्षमा मतदान गरेका छन् । सन् २०१९ मा बेलायत पनि अन्तर्राष्ट्रिय अदालतमा पराजित भएको थियो ।

डिएगो गार्सियासँग १२,००० फिट लामो सैन्य रनवे छ। यहाँ लडाकु र भारी सैन्य विमानहरू अवतरण गर्न सम्भव छ। यस टापुमा १७०० अमेरिकी सैनिकहरू बस्छन्। जहाँ कूल जनसंख्या ४२०० छ । जसमध्ये ५० जना बेलायतका छन् । आणविक पनडुब्बी यूएसएस वेस्ट भर्जिनिया पनि जनवरीमा यहाँ आइपुगेको थियो।