काठमाडौं । पाकिस्तान तहरीक-ए-इन्साफ (पीटीआई) का अध्यक्ष तथा पूर्व प्रधानमन्त्री इमरान खानलाई तोशाखाना मुद्दामा तीन वर्षको जेल सजाय र जरिवानाको सजाय सुनाइएपछि लाहोरस्थित उनको निवासबाट गिरफ्तार गरी पञ्जाब प्रान्तको सीमावर्ती जिल्ला अटकको जेलमा पठाइएको छ।

इमरान खानलाई पक्राउ गरेपछि पहिले हेलिकोप्टरको सहायताले इस्लामावाद ल्याएको खबर आएपनि पछि प्रहरीले उनलाई मोटरवे हुँदै इस्लामावाद ल्याएको बताएको थियो जहाँबाट उनलाई मेडिकल जाँचपछि अटक जेल लगिएको थियो ।

पञ्जाब कारागार विभागका एक अधिकारीले बीबीसी उर्दूलाई पीटीआईका अध्यक्ष तथा पूर्व प्रधानमन्त्री इमरान खानलाई जेलमा सरुवा गरेपछि सामान्य नियमअनुसार उनको गिरफ्तारी वारेन्ट जाँच गरिने बताएका छन्।

यसपछि उनको कुनै पुरानो मेडिकल रेकर्ड वा रिपोर्ट छ भने त्यसको जाँच गरिनेछ, त्यसपछि जेलमै उनको नयाँ मेडिकल टेस्ट हुनेछ । कारागारका अधिकारीहरुका अनुसार कुनै पनि कैदी कारागारमा पुग्दा स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुपर्ने हुन्छ ।

यसपछि इमरान खानसँग उनको व्यक्तिगत सामानहरू उनीबाट लिएर अधिकारीलाई सुम्पिनेछ र जेलको मलखानामा राखिनेछ। त्यस्ता वस्तुहरू रिलीजको समयमा फिर्ता गरिन्छ।

जेल अधिकारीका अनुसार पूर्वप्रधानमन्त्री इमरान खानको स्वास्थ्य परीक्षण र उनीबाट बहुमूल्य सामान लिएपछि उनलाई ब्यारेकमा पठाइनेछ ।

कैदीहरूलाई कसरी वर्गीकृत गरिन्छ ?

पञ्जाबको जेलमा तीन श्रेणीमा कैदीहरूलाई राखिन्छ। हत्या, डकैती, चोरी, झगडा र अन्य सानातिना अपराधमा सजाय पाएका कैदीहरूलाई ‘सी’ वा कमन वर्गमा राखिन्छ।

‘बी’ वा बेटर श्रेणीमा हत्या र झगडाका मुद्दामा संलग्न तर असल परिवारका कैदीहरूलाई राखिन्छ। स्नातक उत्तीर्ण कैदीले पनि ‘बी’ वर्ग लिन पाउनेछन् ।

कारागार अधिकारीहरूका अनुसार उच्चपदस्थ सरकारी अधिकारी, पूर्व केन्द्रीय मन्त्री र चर्को कर तिर्ने कैदीहरूलाई ‘ए’ वर्ग दिइन्छ।

जेल कानुन अनुसार इमरान खान पूर्वप्रधानमन्त्री भएकाले ‘ए’ वर्ग दिन सकिने भएपनि अटक जेलका वार्डनले यस जेलमा ‘ए’ वा ‘बी’ वर्गको सुविधा उपलब्ध नभएको बीबीसी उर्दूलाई बताए ।

स्मरण रहोस्, पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो प्रान्त पञ्जाबका ४२ जिल्लामा दुईवटा कारागार मात्रै यस्ता छन् जहाँ बन्दीहरूलाई ‘ए’ वर्गको सुविधा दिइएको छ । यी दुवै कारागारमा बहावलपुर जेल र रावलपिण्डीको अदयाला जेल पर्छन्।

कैदीहरूले पाउने सुविधा

कारागार नियमावली अनुसार ‘ए’ वर्गका कैदीबन्दीलाई बस्नका लागि दुई कोठाको छुट्टै ब्यारेक दिइएको छ जसमा एउटा कोठाको साइज ९ फिट गुणा १२ फिट अर्थात् लम्बाइ ९ फिट र १२ फिट चौडाइ रहेको छ ।

ओछ्यान, एयर कन्डिसन, फ्रिज र टिभीबाहेक कैदीका लागि छुट्टै भान्साको व्यवस्था गरिएको छ । ‘ए’ वर्गका कैदीलाई जेलको खाना नखाएर त्यसको सट्टा मनपर्ने खाना पकाउन पनि दिइएको छ ।

यसबाहेक ‘ए’ वर्गमा बस्ने कैदीलाई दुई जना कैदी कर्मचारी पनि दिइन्छ । ‘क’ वर्गमा राखिएका कैदीले घरबाटै खाना ल्याउनुपर्ने भए त्यसअघि सरकारको स्वीकृति लिनुपर्ने जेल अधिकारी बताउँछन् ।

यसबाहेक यस्ता अपराधीलाई उनीहरुका आफन्त वा नजिकका साथीभाइ वा वकिलले भेट्न हप्ताको एक दिन तोकिएको भए पनि सरकारको स्वीकृति लिएर त्यस्ता अपराधीलाई भेट्ने समय तोकिएको छ ।

कारागार अधिकारीका अनुसार कैदीले चाहेमा दुवै कामदार उनीसँगै बस्न सक्छन् ।

कारागारको नियमअनुसार ‘बी’ वर्गका कैदीबन्दीलाई छुट्टै कोठा र एक जना कामदार दिने व्यवस्था भए पनि कारागार अधीक्षकले चाहेमा एकबाट दुई जना कामदार बढाउन सक्नेछन् ।

‘बी’ वर्गका लागि केही शर्त तोकिएको छ, जसका आधारमा गृह मन्त्रालयको स्वीकृति लिनुपर्ने हुन्छ ।

‘सी’ वर्ग भनेको कारागारमा रहेका सर्वसाधारण कैदीहरूलाई हो, जसलाई न त घरबाटै खाना अर्डर गर्न दिइन्छ न त आफ्नो शिक्षा वा पदसँग सम्बन्धित कुनै पनि सुविधा प्राप्त हुन्छ।

पञ्जाब कारागारका एक उच्च पदस्थ अधिकारीले बीबीसीलाई उस्मान बुजदारको सरकारले सी वर्गका कैदीहरूलाई गद्दा, कुलर र १० च्यानल केबल लिन अनुमति दिएको बीबीसीलाई बताए, जसका लागि अधीक्षकको अनुमति आवश्यक छ।

उनले सुरक्षाका कारण राजनीतिक बन्दीलाई सर्वसाधारण कैदीसँग ‘सी’ वर्गमा नभई छुट्टै कक्षमा राखिएको पनि बताए ।

कारागार प्रशासनका अनुसार ‘ए’ र ‘बी’ वर्गका कैदीहरूलाई दिइने परिचरको सुविधामा सानातिना अपराध भएका कैदीहरू ‘सी’ वर्गका हुन् ।

अटक जेलको इतिहास

अटक पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो राज्य पञ्जाबको अन्तिम उत्तरी सहर हो, जुन ब्रिटिश शासनकालमा सन् १९०४ मा क्याम्पबेलपुरको नाममा बसोबास गरिएको थियो।

जहाँ सिन्धु नदीको बायाँ किनारमा १ सय २० वर्ष पुरानो एटक सहर अवस्थित छ, त्यहाँ पहिले नै बसोबास गरिसकेको अटैक खुर्द अर्थात् सानो अटैटक भन्ने एउटा सानो गाउँ पनि छ ।

सोह्रौं शताब्दीमा जब मुगल सम्राट अकबरले सिन्धु नदीको किनारमा किल्ला बनाएका थिए, त्यसको नाम पनि अटक फोर्ट राखिएको थियो। त्यो ऐतिहासिक किल्लाको एक भाग अझै पनि पाकिस्तानी सेनाको विशेष सेवा समूहको कमाण्डोको अधीनमा छ।

यस किल्लामा पूर्व सैन्य राष्ट्रपति जनरल जिया-उल-हक विरुद्ध कथित विद्रोहको मुद्दा सहित बेनजिर भुट्टो विरुद्ध कथित षड्यन्त्रकारीहरू विरुद्ध मुद्दाहरू चलाइएको थियो।

सन् १९९९ मा पाकिस्तानमा भएको सैनिक विद्रोहपछि पूर्वप्रधानमन्त्री नवाज शरीफलाई पनि यही किल्लामा कैद गरिएको थियो र पीपुल्स पार्टीका नेता आसिफ अली जरदारीविरुद्धको मुद्दाको सुनुवाइ पनि यही ऐतिहासिक किल्लामा भएको थियो र उनी लामो समय यहाँ कैदमा परेका थिए ।

अटक जिल्ला कारागार शहर स्थापना भएको एक वर्ष पछि १९०५ मा निर्माण गरिएको थियो, र पञ्जाब जेल विभागको वेबसाइट अनुसार, यसमा ५३९ कैदीहरू राख्ने क्षमता छ, जबकि हाल त्यहाँ ८०४ भन्दा बढी व्यक्तिहरू छन्।

यस कारागारमा विगतमा पनि राजनीतिज्ञहरू कैद भइसकेका छन् । यस वर्ष फेब्रुअरीमा तहरीक-ए-इन्साफले जेल भरो आन्दोलन सुरु गर्दा पार्टीका उपाध्यक्ष शाह महमूद कुरैशीलाई एक महिनाको लागि अटक जेल पठाइएको थियो।

यसअघि मुस्लिम लिग नवाजका नेता र एउटा मुद्दामा आजीवन कारावासको सजाय पाएका हनिफ अब्बासी पनि केही समयदेखि यही जेलमा कैद छन् । उनलाई सुरुमा अदयाला जेलमा राखिएको थियो तर जेल सुपरिटेन्डेन्टको कार्यालयमा नवाज लिगका अध्यक्ष नवाज शरीफ, मरियम नवाज र क्याप्टेन सफदरसँग उनको भेट भएको खबर बाहिर आएपछि उनलाई अटक जेलमा सारिएको थियो।