काठमाडौं । रुसी निजी सेनाका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनको निजी विमान रुसको टेभेर सहरमा दुर्घटनाग्रस्त भएको छ । जहाजमा सवार सबै दस जना मारिएका छन्।

रुसको संघीय यातायात एजेन्सीले विमान दुर्घटनामा ज्यान गुमाउनेको सूचीमा येभगेनी प्रिगोजिनको नाम पनि समावेश गरेको छ ।

प्रिगोजिन बाहेक, वाग्नर समूहका सह-संस्थापक दिमित्री एटकिन, अन्य पाँच यात्रु र तीन चालक दलका सदस्यहरू पनि मृतकहरूमा सूचीकृत छन्।

तर, विमानलाई गोली हानेर खसालेको हो वा हावामा नै विष्फोट भएको हो भन्ने खुल्न सकेको छैन ।

यस वर्षको जुनमा येभगेनी प्रिगोजिनले छोटो समयका लागि रुस विरुद्धको ‘विद्रोह’ को नेतृत्व गरे। तर पछि रुसी सरकारसँगको सम्झौतापछि उनीमाथि लगाइएका सबै आरोप फिर्ता लिइएका थिए ।

त्यसपछि उनी बेलारुस गए । तर, त्यसबेलादेखि रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले उनलाई माफ नगर्ने अनुमान गरिएको थियो ।

रुसी सहर टेभेरमा खसेको येभगेनी प्रिगोजिनको निजी विमानलाई एम्ब्रेयर लिगेसी जेटको रूपमा वर्णन गरिएको छ। यसमा आरए-०२७९५ लेखिएको छ।

प्रसिद्ध उडान ट्र्याकिङ वेबसाइट फ्लाइट राडार २४ ले विमान कहाँबाट उडेको देखाउँदैन।

सुरुमा बुधबार यो मस्को नजिकै उडेको देखियो। त्यहाँ यो विमान २९ हजार फिटको उचाइमा थियो, तर पछि यो ट्र्याकिङ वेबसाइटमा हराएको देखिन थाल्यो। यसपछि यसको उचाइ शून्य फिट देखिएको हुनाले खस्ने संकेत देखिएको थियो ।

उक्त विमान अटोलक्स ट्रान्सपोर्टमा दर्ता भएको थियो । अमेरिकी सरकारले उक्त विमान येभगेनी प्रिगोजिनको भएको बताएको छ ।

फ्लाइटराडार २४ मार्फत विमानको उडान रेकर्डको निकै सानो अंश फेला परेको छ ।

तर हालैका दिनहरूमा विमानले मस्को र सेन्ट पिटर्सबर्ग बीच धेरै उडानहरू गर्यो र बेलारूसको स्थानीय मिडियाले फोटो खिचेको थियो। वाग्नर समूहले अब बेलारूसमा आफ्नो आधार बनाएको बुझिएको छ ।

वाग्नर समूहसँग सम्बन्धित टेलिग्राम च्यानल ‘ग्रे जोन’ ले येभगेनी प्रिगोजिनको मृत्यु भएको बताएको छ। ‘ग्रे जोन’ ले भन्यो, “येभगेनी प्रिगोजिनले रूसलाई धोका दिएका थिए, त्यसैले उनलाई मारियो।”

युक्रेनले वाग्नर समूहका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनले आफ्नै मृत्यु वारेन्टमा हस्ताक्षर गरेको बताएको छ।

युक्रेनका राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्कीका सल्लाहकार मिखाइलो पोडोलेकले एक्स (पहिलेको ट्विटर) मा यसबारे एक पोस्ट लेखेका छन्।

उनी भन्छन्, “हामीले युद्धको कुहिरो हट्दासम्म पर्खनुपर्नेछ, तर यो स्पष्ट छ कि प्रिगोजिनले लुकासेन्कोको विचित्र ‘ग्यारेन्टीहरू’ र पुटिनको सम्मानका शब्दहरू सुनेकै क्षणमा आफ्नै लागि विशेष मृत्यु वारेन्टमा हस्ताक्षर गरे।”

मिखाइलो पोडोलेक लेख्छन्, “कू प्रयासको दुई महिनापछि प्रिगोजिन र वाग्नरको अनुपस्थिति सन् २०२४ को चुनाव अघि रुसका अभिजात वर्गलाई पुटिनले दिएको संकेत हो। ‘सावधान! वफादारी देखाउन असफल हुनु मृत्यु हो।”

जुन २४, २०२३ मा वाग्नर समूह प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनले रूसी राष्ट्रपति पुटिन विरुद्ध विद्रोहको घोषणा गरेका थिए । रुसी भाडाको समूहका प्रमुख प्रिगोजिनले त्यसपछि भनेका थिए कि उनी “रूसको सैन्य नेतृत्वलाई पराजित गरेर मात्र समाप्त हुनेछन्।”

त्यसपछि वाग्नर समूहका लडाकुहरू युक्रेनको सिमाना पार गरेर रुसको रोस्तोभ-अन-डोन सहरमा प्रवेश गरे र युक्रेन युद्ध भइरहेको सेनाको मुख्यालयलाई कब्जामा लिए।

रोस्तोभ सहर कब्जा गरेपछि प्रिगोजिनले रुसी रक्षामन्त्री सर्गेई शोइगु र जनरल भ्यालेरी गेरासिमोभ आफूलाई भेट्न नपुगेमा मस्कोतर्फ जाने बताएका थिए । उनले भने कि जो कोही आफ्नो बाटोमा आउँछ, उनका लडाकुहरूले उसलाई नष्ट गर्नेछन्।

त्यसपछि प्रिगोजिनले यसलाई सैन्य विद्रोहको सट्टा न्यायको लागि लडाइको रूपमा वर्णन गर्दै भने, “राष्ट्रपतिको कार्यालय, सरकार, पुलिस र रूसी गार्डहरूले पहिले जस्तै काम गरिरहनेछन्। यो सैन्य विद्रोह होइन न्यायको लागि लडाई हो। हाम्रा गतिविधिहरूले सिपाहीहरूको बाटोमा हस्तक्षेप गर्दैन।”

त्यसपछि रुसी राष्ट्रपतिले वाग्नर समूहका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनलाई सशस्त्र विद्रोह गरेर रुसलाई धोका दिएको आरोप लगाए र यसलाई ‘देशको पछाडि छुरा हान्ने’ कार्य भने।

सेनाले आफ्नो समूहका लडाकुहरूलाई आवश्यक मात्रामा हतियार र गोलाबारुद उपलब्ध गराउन नसकेको विषयलाई लिएर रुसी सेना र प्रिगोजिनबीच विवाद भएको थियो।

तर रातिमा उनले मस्को तर्फ मार्च गर्ने आफ्नो निर्णय फिर्ता लिए। यस असफल विद्रोह पछि प्रिगोजिनले रूस छोडे।

उनी भ्लादिमिर पुटिनको गृहनगर सेन्ट पिटर्सबर्गका हुन्। उनलाई सन् १९७९ मा पहिलो पटक चोरीको आरोपमा साढे दुई वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो । त्यतिबेला उनको उमेर १८ वर्ष मात्र थियो ।

दुई वर्ष पछि प्रिगोजिनलाई डकैती र चोरीको लागि १३ वर्षको सजाय दिइएको थियो, जसमध्ये उनले नौ वर्ष जेलमा बिताए।

जेलबाट छुटेपछि उनले सेन्ट पिटर्सबर्गमा हट डग बेच्न थाले। व्यापार राम्रै भयो त्यसैले केही वर्षमा उनले सहरमा महँगो रेस्टुरेन्टहरू खोले।

यो त्यो समय थियो जब उनी सेन्ट पिटर्सबर्ग र त्यसपछि रुसका शक्तिशाली व्यक्तिहरूसँग सम्पर्कमा आए।

प्रिगोजिनले एउटा रेस्टुरेन्ट जस्तै डुङ्गा बनाए जसलाई उनले न्यू आइल्याण्ड नाम दिए। यो रेस्टुरेन्ट नेभा नदीमा डुंगा जस्तै चल्ने गर्दथ्यो । भ्लादिमिर पुटिनलाई यो रेस्टुरेन्ट यति मन पर्यो कि उनले राष्ट्रपति बनेपछि पनि यहाँ जान छोडेनन् ।

पुटिन धेरै पटक आफ्ना विदेशी पाहुनाहरूलाई यो रेस्टुरेन्टमा लैजान्थे। यहीँ उनले येभगेनी प्रिगोजिनलाई भेटेको र उनीहरूको मित्रता भएको मानिन्छ ।

प्रिगोजिनले एक अन्तर्वार्तामा बताएअनुसार जापानी प्रधानमन्त्री योशिरो मोरीसँग पुटिन रेष्टुरेन्टमा पुग्दा उनीहरूको भेट भएको थियो । यो सन् २००० साल थियो ।

तीन वर्षपछि राष्ट्रपति पुटिनले न्यु आइल्याण्डमा नै आफ्नो जन्मदिन मनाए। केही वर्षपछि प्रिगोजिनको कम्पनी कन्कोर्डले क्रेमलिनलाई खाना आपूर्ति गर्ने सम्झौता गर्यो र त्यसपछि उनलाई पुटिनको शेफ भनियो।

त्यसपछि उनले सैनिक र सरकारी विद्यालयमा खानपानसँग सम्बन्धित सरकारी ठेक्का पनि पाए ।

२०१० को दशकमा, धेरै पत्रकारिता अनुसन्धानहरूले प्रिगोजिनलाई सेन्ट पीटर्सबर्गको कथित ट्रोल कारखानासँग जोडेको थियो। यस ट्रोल कारखानाको काम रुसको राजनीतिक विपक्षीलाई बदनाम गर्नु र पुटिन शासनको प्रशंसा गर्ने सामग्री सिर्जना गर्नु र यस दिशामा अभियान चलाउनु थियो।

२०१६ मा अमेरिकी विशेष सल्लाहकार रोबर्ट मुलरको अनुसन्धान अनुसार ट्रोल फ्याक्ट्री अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावमा हस्तक्षेप गर्ने रुसको प्रयासको एक हिस्सा थियो। यद्यपि, प्रिगोजिनले ट्रोल कारखानासँग कुनै सम्बन्धलाई अस्वीकार गरेका छन् ।

सन् २०१४ मा पहिलो पटक वाग्नर समूहको बारेमा जानकारी बाहिर आएको थियो र यसले पूर्वी डोनबास क्षेत्रमा युक्रेनको विरुद्धमा रुसी सेनालाई सहयोग गरिरहेको पाइएको थियो । यसका लडाकुहरू पछि सिरिया र धेरै अफ्रिकी देशहरूमा देखा परे।

सन् २०१९ मा जब राष्ट्रपति पुटिनलाई सिरियामा रुसी लडाकुहरूको बारेमा सोधिएको थियो । त्यसबेला पुटिनले त्यहाँ केही निजी सुरक्षा कम्पनीले काम गरिरहेको तर रुस सरकारसँग उनीहरूको कुनै सरोकार नभएको बताएका थिए ।

सन् २०२० मा लिबियामा रुसी लडाकुहरूको बारेमा सोध्दा पुटिनले यस्तै बयान दिएका थिए।

तर रुसले युक्रेनमा आक्रमण गर्दा त्यो सबै परिवर्तन भयो। रुसी सेनाले युक्रेनमा प्रारम्भिक रूपमा आफ्नो लक्ष्य हासिल गर्न असफल हुँदा येभगेनी प्रिगोजिनले रुसी सेनाको आलोचना गर्न थाले र वाग्नर समूहसँगको आफ्नो सम्बन्धको बारेमा खुलेर कुरा गरे।

अन्ततः, सेप्टेम्बर २०२२ मा उनले स्वीकार गरे कि उनले यो संगठन २०१४ मा स्थापना गरेका थिए।

युक्रेनको युद्ध अघि वाग्नर समूहमा सामेल भएका अधिकांश मानिसहरू एउटा सानो सहरका थिए, जहाँ राम्रो पारिश्रमिकको जागिर खोज्ने सम्भावना सीमित थियो।वाग्नरको लागि काम गर्दा १५०० डलर पाइन्छ र यदि कुनै लडाकुलाई युद्धमा पठाइयो भने उसलाई २ हजार डलरसम्म दिइन्छ ।

वाग्नरका लडाकुहरूले सिरियामा राष्ट्रपति असदसँग मिलेर लडेका थिए। उनीहरूले लिबियामा संयुक्त राष्ट्र समर्थित सरकार विरुद्ध जनरल हफ्तारलाई मद्दत गर्न युद्धमा भाग लिए।

एक अनुमान अनुसार २०१४ र २०२१ को बीच १५ हजार मानिसहरू वाग्नर समूहमा सामेल भए। रुसले युक्रेनको बाख्मुत कब्जा गर्नुमा वाग्नर समूहको ठूलो हात छ।