काठमाडौं। भारतमा भएको आम निर्वाचनको नतिजा आएको छ। नतिजाअनुसार भाजपाले १० वर्षपछि पहिलोपटक बहुमत गुमाएको छ। अब भाजपा नितिश कुमारको जनता दल युनाइटेड र चन्द्रबाबु नायडूको तेलुगु देशम पार्टीको समर्थनमा मात्र सत्तामा रहन सक्छ।

भाजपाले २४० सीट प्राप्त गरेको छ। सरकार बनाउन २७२ सिट चाहिन्छ। १० वर्षअघि २०१४ मा भाजपा सत्तामा फर्किँदा उसले २८२ सिट जितेको थियो । २०१९ मा उसले ३०३ सिट जितेको थियो।  दुवै पटक भाजपाले एक्लै बहुमत ल्याएको थियो।

अहिले भने भाजपाले बहुमत गुमाएको छ। भाजपासहितको एनडीए गठबन्धनले भने २९२ सिट जितेको छ जुन सरकार बनाउन बहुमत हो। विपक्षी इण्डिया गठबन्धनले २३४ सिट प्राप्त गरेको छ।

अहिले गठबन्धनमा बहुमत देखिए पनि मोदीलाई ठूलो खतरा छ। गठबन्धनका बलिया साझेदार नै भर गर्न नसकिने अवस्थामा छन्। जेडीयूका अध्यक्ष र बिहारका मुख्यमन्त्री नितिश कुमारबाट मोदीलाई सबैभन्दा ठूलो खतरा छ।

किनकि नितिश विपक्षी इण्डिया गठबन्धनको शिल्पकार थिए र गत जनवरीमा मात्रै पक्ष परिवर्तन गरेर एनडीएमा सामेल भएका थिए। उनले बिहारमा एनडीएसँग सरकार बनाएर यो गठबन्धनसँग लोकसभा चुनाव पनि लडेका थिए।

चुनाबमा जेडीयूले अपेक्षित भन्दा राम्रो प्रदर्शन गर्‍याे र बिहारमा १२ सीट जित्यो। भाजपाले पनि १२ सिट पाएको छ। एलजेपी (रामविलास)ले पाँच सिट र जितनराम माझीको पार्टीले एक सिट प्राप्त गरेको छ। अर्थात् एनडीएले कुल ३० सिट पाएको छ। पूर्णियामा स्वतन्त्र पप्पु यादवले एक सिट जितेका छन्।

आन्ध्र प्रदेशका पूर्व मुख्यमन्त्री चन्द्रबाबु नायडूको तेलुगु देशम पार्टीले १६ सिट जितेको छ। आम चुनावको साथसाथै यहाँ विधानसभा चुनाव पनि भएको थियो। विधानसभामा टीडीपीले १७५ सदस्यीय विधानसभामा १३५ सीट जितेर भारी बहुमत हासिल गर्‍यो। टीडीपी पनि भाजपाको गठबन्धन एनडीएमा सामेल छ।

चाखलाग्दो कुरा के छ भने नितिश कुमार र चन्द्रबाबु नायडू दुवैले केही समयअघिसम्म केन्द्रको मोदी सरकारविरुद्ध मोर्चा खोलेका थिए। त्यही भएर अहिले एनडीए गठबन्धनमा उनीहरूको हैसियत निकै महत्त्वपूर्ण भएको छ।

मोदी र बीजेपीले अब यी पुराना सहयोगीहरूसँग सरकार बनाउनको लागि समन्वय गर्नुपर्नेछ। र, यी दुइको साथबिना अहिलेको गठबन्धनबाट मोदी सरकार सम्भव छैन।

पछिल्लो मतपरिणामपछि यी दुई नेता सत्ता समीकरणमा किंगमेकरको भूमिकामा पुगेका छन्। वरिष्ठ पत्रकार सञ्जीव श्रीवास्तव भन्छन्, ‘नितीश कुमार र चन्द्रबाबु नायडूको बैसाखी बिना यो सरकार चल्न सक्दैन र नितिश कुमार मौसमजस्तै परिवर्तन भइरहन्छन्।’

“यो बैसाखी भाजपाको लागि घाँटीमा झुण्डिएको घण्टी बनेको छ। दुवैजना पुराना खेलाडी, अनुभवी राजनीतिज्ञ हुन् र विशेष किसिमको राजनीतिक सोच भएका छन्। यो शक्तिको समीकरणमा उनीहरूले पुरै फाइदा लिनेछन्। आफूले चाहेको शर्तहरू पूरा भएको खण्डमा मात्रै सरकारमा बस्छौं भन्ने आफ्नो माग राख्छन्।”

उनी भन्छन्, ‘सामान्य राजनीतिक हिसाबले कुरा गर्ने हो भने तेस्रो पटक सरकार बनाउने प्रयासमा २४० सिट जित्नु। तर, मोदीले अहिलेसम्म आफ्नो लक्ष्य नै ‘४०० पार गर्ने’ जस्तो महत्वाकांक्षी राखेका थिए। यो लक्ष्यको कारणले भाजपाले जितेर पनि हारेको महसुस गरेको छ र विपक्षीले हारेर पनि जितेको महसुस गरेका छन्।’

उनका अनुसार, ‘यी चुनावी नतिजाहरूको मुख्य सन्देश भनेको प्रधानमन्त्री मोदीले एनडीएका सबै घटक दलहरूलाई साथमा लैजानुपर्छ भन्ने हो।’ सञ्जीव श्रीवास्तव भन्छन्, “यस चुनावी नतिजाको आधारभूत कुरा के हो भने यदि तपाईले जनता र सम्पूर्ण प्रणालीलाई हल्का रूपमा लिनुभयो र यसलाई आफ्नो इच्छा अनुसार चलाउन खोज्नुभयो भने, जनतालाई मन नपर्न सक्छ।”

“सबैभन्दा ठूलो चुनौती यो हो कि मोदीको दश वर्षको कार्यकालमा प्रधानमन्त्री र गृहमन्त्री बाहेक सत्तामा अरू कसैको उल्लेख्य भूमिका थिएन। अब उनले सत्तामा अरूको भूमिका बढाउनेछन्, जनताको कुरा सुनियो भने सरकार चल्न सक्छ। गठबन्धन धर्म मानेर वाजपेयी मोडल अपनाएमा सरकार चलाउन सक्नेछन्।”

उनी भन्छन्,  “मोदीसँग यो मोडेलको बारेमा आफ्नो जीवनभरी कुनै अनुभव नै छैन। २००२ देखि २०२४ सम्म तीन पटक मुख्यमन्त्री र दुई पटक प्रधानमन्त्री भई एकछत्र शासन गरे। अब अचानक समन्वय र सहमतिको राजनीति गर्नु भनेको धेरै ठूलो कुरा हो। अब यो सरकारको स्थायित्व उनले यो नयाँ भूमिकालाई कत्तिको राम्रोसँग ग्रहण गर्छन् भन्नेमा भर पर्छ।”

सन् १९९९ मा अटल बिहारी वाजपेयीको सरकार गठन हुँदा एनडीए गठबन्धनमा २४ दल थिए। यो सरकार पाँच वर्ष टिक्यो। राजनीतिक विश्लेषकहरूले गठबन्धनलाई समन्वय गर्ने वाजपेयीको सीपले पाँच वर्षको लागि स्थिर सरकार दिएको विश्वास गर्छन्।

मंगलबार, जब चुनावी नतिजाको रूझानले बीजेपीले आफ्नै बलमा बहुमत ल्याउने सम्भावना समाप्त भएको देखाउन थाल्यो। भारत गठबन्धनबाट एनडीएका घटकहरूका लागि आफ्नो ढोका खुला रहेको संकेतहरू आउन थाले।

भारत गठबन्धनका प्रमुख सदस्य शरद पवारले त्यतिबेलै नितिश कुमार र चन्द्रबाबु नायडूसँग कुरा गरेको केही सञ्चारमाध्यमले दाबी गरेका थिए। तर, उनले त्यसलाई अस्वीकार गर्दै बुधबार दिल्लीमा गठबन्धनको बैठक बस्ने बताए। तर केही नेताहरुको भनाइले भविष्यमा सत्ताको समीकरण फेरिन सक्ने संकेत गरेको छ।

वरिष्ठ कांग्रेस नेता जयराम रमेशले सोशल मिडिया प्लेटफर्म एक्समा चन्द्रबाबु नायडूलाई २०१४ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहले आन्ध्र प्रदेशलाई पाँच वर्षको लागि विशेष दर्जा दिने वाचा गरेको कुराको सम्झना गराए। यसपछि उनले चन्द्रबाबुको पुरानो अन्तर्वार्ता ट्वीट गरे जसमा उनले भनेका छन्, ‘सबै नेताहरू नरेन्द्र मोदीभन्दा राम्रो छन्।’

यसअघि चन्द्रबाबु नायडूले आन्ध्र प्रदेशले विशेष दर्जा नपाएका कारण आफूले साझेदार परिवर्तन गरेको बताएका थिए। सोही कारण उनी भाजपा छोडेर कांग्रेसको गठबन्धनमा प्रवेश गरेको मानिन्छ।

तर, मंगलबार साँझ कांग्रेस मुख्यालयमा पत्रकार सम्मेलनमा सरकार गठनका विषयमा सोधिएको प्रश्नमा कांग्रेस नेता राहुल गान्धी र कांग्रेसका राष्ट्रिय अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खडगेले बुधबार गठबन्धनको बैठकमा निर्णय हुने बताए। तर राजनीतिक विश्लेषकहरू जयराम रमेशको ट्वीटले राजनीतिक सन्देश दिएको विश्वास गर्छन्।

मंगलबार साँझसम्म जेडीयुका एमएलसी खालिद अनवरले ‘नीतिश कुमार भन्दा राम्रो प्रधानमन्त्री को हुन सक्छ’ भन्दै अर्को राजनीतिक अनुमान बढाइदिएका थिए ?

उनले थप भने, “नीतीशजी देशलाई बुझ्नुहुन्छ। उहाँलाई हाम्रो लोकतान्त्रिक संस्थाहरूको सम्मान गर्न, लोकतान्त्रिक तरिकामा अगाडि बढ्न, जनतालाई एकताबद्ध गर्ने तरिका थाहा छ। अहिले हामी एनडीए गठबन्धनमा छौं, तर पहिले र आज पनि जनता नितिश कुमार प्रधानमन्त्री बनेको हेर्न चाहन्छन्।”

तर इण्डिया गठबन्धनका अन्य दुई घटक पार्टीहरू आरजेडी र आम आदमी पार्टीका भनाइहरू पनि ध्यान दिन लायक छन्। आरजेडी नेता मनोज झाले भनेका छन् , “भाजपा बहुमतबाट टाढा छ। यदि मैले यहाँ चन्द्रबाबु नायडूको पार्टी टीडीपी र जेडीयूलाई अलग गरें भने पनि बहुमत हुँदैन। स्पष्ट छ, ‘४०० पार’को बेलुन फुटेको छ।”

दिल्ली सरकारका मन्त्री तथा आम आदमी पार्टीका नेता गोपाल रायले पत्रकार सम्मेलन गरी चन्द्रबाबु नायडू र नितिश कुमारलाई सही निर्णय लिन अपिल गरेका छन्।

उनले भने, “देशका जनताले टीडीपीका चन्द्रबाबु नायडू र जेडीयुका नितिश कुमारबाट सही समयमा सही निर्णयको आशा राखेका छन्। देशमा अधिनायकवादको अन्त्य गर्न र बेरोजगारी र महंगीको समस्या समाधान गर्न। लोकतान्त्रिक सरकार गठन गर्नेछन्। ”

मंगलबार साँझ दिल्लीस्थित भाजपा मुख्यालयमा कार्यकर्ताहरूलाई सम्बोधन गर्दा प्रधानमन्त्री मोदीले तेस्रो कार्यकालका लागि आफूमाथि विश्वास देखाएकोमा सबैलाई धन्यवाद दिए। उनले भने, “एनडीएले लगातार तेस्रो पटक सरकार बनाउने निश्चित छ। देशवासीले भाजपा र एनडीएमा पूर्ण विश्वास व्यक्त गरेका छन्। आजको जित विश्वको सबैभन्दा ठूलो लोकतन्त्रको विजय हो।”

तर, उनले हरेक परिस्थितिमा घटक दललाई एकताबद्ध राख्ने र शक्तिको समीकरण सन्तुलनमा राख्ने चुनौती पनि सामना गरिरहेका छन्। हाल सत्तारुढ एनडीए गठबन्धनको संख्या २९२ छ, जुन बहुमतका लागि चाहिने २७२ भन्दा बढी हो।

गठबन्धनमा जेडीयुको १२ सिट र टीडीपीको १६ सिट जोड्दा २८ सिट हुन्छ। अर्थात् यी दुई दलबिना एनडीएको सिट संख्या २६४ मात्र हुन्छ जुन बहुमतभन्दा आठ सिट कम हो।

अर्कोतर्फ, भारत गठबन्धनसँग २३२ सिट छन् । जसमा कांग्रेस ९९, समाजवादी पार्टी ३७, तृणमूल कांग्रेस २९, डीएमके २२, शिवसेना उद्धव ठाकरे ९, एनसीपी (शरद पवार) ७, आरजेडी ४, सीपीएम ४, आप ३, जेएएमएम ३, सीपीआइ एमएल २ र अन्य साना दलहरू छन्।

एनडीएको २९२ सिटहरू मध्ये बीजेपी २४० सिटसहित सबैभन्दा ठूलो पार्टी हो। यसपछि टीडीपी र जेडीयु छन् र बाँकी अरू छन्। अब केन्द्रमा सरकार गठनको जिम्मा नितिश कुमार र चन्द्रबाबु नायडूमा छ।

सबैको नजर चन्द्रबाबु नायडू र बिहारका मुख्यमन्त्री नितिश कुमारमाथि छ दुबै समय समयमा साझेदार र रणनीतिहरू परिवर्तन गर्न जान्ने नेता हुन्। बुधबार दुवै गठबन्धनको बैठक बस्दैछ । सरकार गठनको रणनीति कसरी अगाडि बढ्छ यो बैठकपछि मात्र थाहा हुनेछ।