काठमाडौं । नरेन्द्र मोदी तेस्रो कार्यकालमा कति समयसम्म प्रधानमन्त्री पदमा रहनेछन् र कस्तो मनोवृत्तिमा काम गर्नेछन् भन्ने कुरा अब नितिश कुमार र चन्द्रबाबु नायडूमा भर पर्छ ।

पछिल्ला दुई पटक केन्द्रमा भाजपाले आफ्नै बलमा बहुमत पाएको थियो, तर यस पटक उसले बहुमत गुमाएको छ । एनडीए गठबन्धनले भने बहुमत जुटाएको छ । यस्तो अवस्थामा मोदीले आफ्ना धेरै एजेन्डालाई पन्छाएर अगाडि बढ्नुपर्ने हुनसक्छ ।

भाजपाले २४० सीट जितेको छ र बहुमतका लागि २७२ सीट चाहिन्छ। तर, एनडीएले २९३ सिट पाएको छ र यो सरकार बनाउन पर्याप्त छ ।

चन्द्रबाबु नायडूको तेलुगु देशम पार्टी र नितिश कुमारको जनता दल युनाइटेडले मिलेर २८ सिट जितेका छन् र एनडीएलाई बहुमतको अंकमा पुर्‍याएका छन्।

योसँगै भारत गठबन्धन बहुमतबाट ४० सिट कम छ ।

यो अवस्था नरेन्द्र मोदीका लागि धेरै सहज छैन, किनकि प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी आफ्नो पहिलो दुई कार्यकालमा निकै बलियो स्थितिमा थिए।

नरेन्द्र मोदीसँग गठबन्धन सरकार चलाउने अनुभव पनि छैन । उनी गुजरातमा मुख्यमन्त्री हुँदा पनि बलियो बहुमतको सरकार थियो ।

वास्तविकता यो हो कि मोदीले बीजेपीको कमाण्ड सम्हालेपछि एनडीए सानो हुँदै गयो। अकाली दल र शिवसेना भाजपाका दशकौं पुराना साझेदार थिए तर दुबै लामो समय अघि अलग भइसकेका छन्।

यसपटक नरेन्द्र मोदी तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बन्दा उनले सरकार चलाउन सबैलाई साथमा लैजानुपर्ने भएको छ ।

चन्द्रबाबु नायडू र नितिश कुमारलाई साथमा लिनु उनको अगाडि सबैभन्दा ठूलो जिम्मेवारी र चुनौती हुनेछ।

नरेन्द्र मोदी दिल्ली पुगेपछि भाजपासँग नितिश कुमार र नायडूको सम्बन्ध निकै तिक्त पनि बनेको छ ।

२०१४ मा नरेन्द्र मोदी पहिलो पटक प्रधानमन्त्री बनेपछि नायडू र नितिश भाजपाको विरोधी शिविरमा थिए र यो लोकसभा चुनावअघि नै एनडीएमा फर्किएका हुन् ।

जब नरेन्द्र मोदीले मंगलबार साँझ भाजपा मुख्यालयबाट आफ्ना कार्यकर्ता र समर्थकहरूलाई सम्बोधन गरे, उनले विशेष गरी चन्द्रबाबु नायडूको आन्ध्रमा ठूलो विजय र बिहारमा नितिश कुमारको विजय जोड दिएर उल्लेख गरे ।

आन्ध्रमा तेलुगु देशमको पक्षमा फैसला आएपछि चन्द्रबाबु नायडूले ट्विटरमा लेखेका थिए, “आन्ध्र प्रदेशका जनताले हामीलाई बलियो जनादेश दिएका छन्। यो जनादेश हाम्रो गठबन्धन र राज्यमा जनताको विश्वासको प्रतिबिम्ब हो। हामी सँगै छौं। आन्ध्र प्रदेशलाई पुनर्निर्माण गर्नेछौं र यसको गौरव पुनर्स्थापित गर्नेछौं।

आफ्नो ट्वीटमा चन्द्रबाबु नायडूले एनडीए गठबन्धनको कुरा गरे तर १२ सिट जितेका नितिश कुमारले अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया दिएका छैनन्।

अङ्ग्रेजी पत्रिका द हिन्दूको रिपोर्टका अनुसार मंगलबार बिहार बीजेपी अध्यक्ष सम्राट चौधरीले नितिश कुमारलाई धेरै पटक भेट्ने प्रयास गरे तर नितिश कुमारले भेटेनन् । सम्राट चौधरीलाई भेट्न नसकेको र कुनै प्रतिक्रिया नदिएको विषयमा चर्चा सुरु भएको छ ।

विशेष गरी जब सोमबार कांग्रेस कार्यालयमा धेरै नेताहरूले अनुहारमा मुस्कान लिएर भने – “नीतीश जी सबैको हो।” भारत ब्लकले नितिश कुमारसँग सम्पर्क गरेको पनि चर्चा छ ।

यद्यपि, मंगलबार साँझ जेडीयूका वरिष्ठ नेता केसी त्यागीले भनेका थिए, “हामी एनडीएसँग थियौँ र भविष्यमा पनि एनडीएसँगै रहनेछौँ।”

सन् २००२ मा गुजरातमा दंगा हुँदा चन्द्रबाबु नायडू पहिलो एनडीए नेता थिए जसले मुख्यमन्त्रीको रूपमा नरेन्द्र मोदीको राजीनामा मागेका थिए।

अप्रिल २००२ मा, टीडीपीले हिंसा रोक्न र साम्प्रदायिक दंगा पीडितहरूलाई राहत प्रदान गर्न असफल भएकोमा मोदी विरुद्ध एक प्रस्ताव पनि पारित गर्यो।

आन्ध्रमा टीडीपीले १६ सिट पाएपछि र अहिले नायडूलाई किङ्मेकरको भूमिकामा देखिएपछि नरेन्द्र मोदीले २०१९ मा आन्ध्र प्रदेशमा दिएको भाषण सामाजिक सञ्जालमा व्यापक रूपमा शेयर भइरहेको छ। यस भाषणमा नरेन्द्र मोदीले चन्द्रबाबु नायडूलाई “आफ्नो ससुराको पिठ्युँमा छुरा रोप्ने मान्छे” भनेका थिए।

उनले राज्यको चुनावी र्‍यालीमा भनेका थिए, ‘उनी (चन्द्रबाबु नायडू) आफूलाई मभन्दा वरिष्ठ ठान्छन्, तपाई सिनियर हुनु राम्रो हो । तर पार्टी परिवर्तनमा सिनियर हुनुहुन्छ, ससुराको पिठ्युमा छुरा रोप्ने काममा सिनियर हुनुहुन्छ, एकपछि अर्को चुनाव हार्नमा सिनियर हुनुहुन्छ… म त्यसमा सिनियर होइन ।”

अब चन्द्रबाबु नायडूको कारण एनडीएले दक्षिणी राज्यमा राम्रो गर्न सकेको छ, यो भिडियो क्लिप सोशल मिडियामा शेयर भइरहेको छ।

यस क्रममा अमित शाहले भाषण पनि दिए, जसमा उनले चन्द्रबाबु नायडूलाई ‘अवसरवादी’ भनेका थिए र भनेका थिए ‘उनका लागि एनडीएको ढोका सधैं बन्द हुन्छ।’

तर २०२४ को लोकसभा चुनाव अघि टीडीपी गठबन्धनमा फर्कियो।

कांग्रेस महासचिव जयराम रमेशले नरेन्द्र मोदीको यो क्लिपमा प्रतिक्रिया दिँदै मंगलबार नतिजा आएपछि लेखेका छन्- “मलाई अचम्म लाग्छ अब यो भिडियोलाई के गर्नुहुन्छ?”

सन् २०१८ मा चन्द्रबाबु नायडूले आन्ध्र प्रदेशलाई विशेष दर्जाको माग गर्दै एनडीए छोडेका थिए र केन्द्रमा रहेका आफ्ना दुई मन्त्रीहरूलाई पनि हटाएका थिए।

त्यसबेला नायडूले मोदी सरकारविरुद्ध सदनमा अविश्वासको प्रस्ताव ल्याएका थिए । यो अविश्वास प्रस्ताव पारित हुन सकेन तर उनले आफ्ना १६ सांसदसहित एनडीए छोडे ।

गठबन्धन छोडेपछि २०१९ मा चन्द्रबाबु नायडूले एक ट्वीटमा भनेका थिए, “मोदीले भारतको प्रतिष्ठित संस्थाहरूलाई व्यवस्थित रूपमा ध्वस्त पारेका छन् । बीजेपी सरकारको शासनमा संस्थागत स्वायत्तता र लोकतन्त्रमाथि आक्रमण भएको छ।”

सीबीआईदेखि आरबीआईसम्म, निर्वाचन आयोगजस्ता संवैधानिक संस्था पनि अछुतो रहेनन् । तर आज उनी एनडीएमा छन् र मोदीलाई तेस्रो पटक सत्तामा आउन धेरै सहयोगी हुनेछन्।

त्यसैगरी २०१३ मा नितिश कुमारले एनडीए छोड्नु पनि नरेन्द्र मोदीकै कारण थियो ।

जब भाजपाले नरेन्द्र मोदीलाई आफ्नो चुनावी अभियानको प्रमुख बनाएको थियो त्यतिबेलै नितिशलाई भाजपाले मोदीलाई नै प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवार बनाउँछ भन्ने लागेको थियो । नितिश कुमारलाई यो पटक्कै मन परेन।

नितिश कुमारले मोदीको नेतृत्वमा एनडीएमा रहेमा आफ्ना मुस्लिम मतदाताहरू टाढा हुने महसुस गरे। नीतीश कुमारले २०१३ भन्दा पहिले अर्थात २०१० बिहार विधानसभा चुनावमा नरेन्द्र मोदीलाई बिहारमा प्रचार गर्न दिएनन्। सन् २००५ को बिहार विधानसभा चुनावमा पनि नितिशले यस्तै गरेका थिए ।

२०१४ को लोकसभा चुनावमा नितिश कुमारको पार्टीले बिहारमा एक्लै चुनाव लडेको थियो तर दुई सिटमा मात्र सीमित थियो।

२०१५ बिहार विधानसभा चुनावमा, नितिशले आरजेडीसँग चुनाव लड्ने निर्णय गरे र बम्पर जित हासिल गरे। दुई वर्षपछि, नितिश फेरि एनडीएमा सामेल भए र २०१९ लोकसभा चुनावमा एनडीएले बिहारमा ४० मध्ये ३९ सिट जित्यो।

२०२० बिहार विधानसभा चुनावमा, नितिश कुमारको जेडीयू बिहारमा तेस्रो दल बनेको थियो तर उनी एनडीए सरकारमा मुख्यमन्त्री भए। त्यसपछि २०२२ मा नितीश आरजेडीसँग आए । तर यस वर्षको जनवरीमा उनी फेरि एकपटक पक्ष बदलेर भाजपाको गठबन्धनमा प्रवेश गरे।

नितिश कुमारको गठबन्धन परिवर्तन भारतीय राजनीतिमा यस्तो प्रक्रिया बनेको छ, जसले अचम्ममा पार्दैन तर उनले कसलाई राजाको भूमिकामा ल्याउने भन्नेमा सस्पेन्स भने कायमै छ । अब नरेन्द्र मोदीका लागि १२ सिटका साथ नितिशलाई साथमा राख्न चुनौती हुनेछ।

बिजेपीका यी दुई पार्टीले पक्ष फेर्न सक्छन् भन्ने आशा विपक्षमा छ र यो भाजपाका लागि चिन्ताको विषय पनि हो ।

नरेन्द्र मोदीको तेस्रो कार्यकालमा यस्ता धेरै एजेन्डा थिए, जुन गठबन्धन सरकारमा पूरा गर्न सजिलो हुँदैन।

नितिश र चन्द्रबाबु नायडू एक राष्ट्र एक निर्वाचन, समान नागरिक संहिता र पीएसयुमा लगानी गर्न तयार नहुन सक्छन् । दुवैको सहमतिबिना नरेन्द्र मोदीले आक्रामक आर्थिक नीति लागू गर्न सक्दैनन् । एनआरसी र सीएएलाई लिएर विरोध पनि बढ्न सक्छ।

नरेन्द्र मोदीसँग अटल बिहारी वाजपेयीको जस्तो अनुभव छैन। वाजपेयीले एक दर्जनभन्दा बढी दलहरूलाई सँगै लिएर एनडीए सरकार चलाएका थिए र भाजपाले हार्ड कोर एजेन्डालाई अलग राख्नुपरेको थियो।

यस्तो अवस्थामा नरेन्द्र मोदीसँग दुईवटा विकल्प हुनेछन् । पहिलो, आफ्नो एजेन्डालाई अलग राख्ने र दोस्रो, साझा एजेन्डामा अगाडि बढ्ने।