काठमाडौं । सेप्टेम्बर १८ मा लेबनानका धेरै शहरहरूमा मानिसहरूको खल्ती र हातमा भएका पेजरहरू घर, सडक र बजारहरूमा अचानक विस्फोट हुन थाले। लेबनानदेखि सिरियासम्म करिब एक घण्टासम्म विस्फोटको सिलसिला जारी रह्यो। विष्फोटमा ११ जनाको मृत्यु भएको थियो भने ३००० भन्दा बढी घाइते भएका थिए ।

मिडिया रिपोर्टहरूका अनुसार यी सिरियल पेजर विष्फोटहरू हिजबुल्लाहलाई लक्षित गर्दै गराइएका थिए तर यसमा सर्वसाधारणहरूले पनि हताहत भएका थिए। घाइतेमध्ये इरानी राजदूत पनि छन् । हिजबुल्लाहले इजरायलले विस्फोट गराएको आरोप लगाएको छ ।

लेबनानको अधिकांश क्षेत्र हिजबुल्लाहको नियन्त्रणमा छ । यस संगठनले आफ्ना लडाकुहरूलाई ह्याकिङ र आक्रमणको जोखिमबाट बच्न मोबाइल फोन प्रयोग नगर्न आग्रह गरेको छ। यस कारणले गर्दा यहाँ मानिसहरूले पेजर प्रयोग गर्छन्।

हिजबुल्लाह लडाकूले पेजर किन प्रयोग गर्छन् ?

६ मार्च १९६६ मा हमासका वरिष्ठ सदस्य याह्या अय्यास आफ्नो बाल्यकालका साथी ओसामा हमादको गाजा पट्टीमा रहेको घरमा रात बिताउन गएका थिए। त्यतिकैमा हमादको घरमा फोन बज्यो । अय्यासलाई उनको बुबाले फोन गरिरहेका थिए । अय्यास बोल्न थालेपछि फोन विस्फोट भयो र उनको मृत्यु भयो।

इजरायली सुरक्षा एजेन्सी शिन बेटका पूर्व निर्देशक कार्मी गिलनले यो विस्फोट उनको एजेन्सीले गराएको बताएकी थिइन्। शिन बेटका एजेन्टहरूले पैसा र इजरायली पहिचानको बदलामा हमादसँग अयाशको भेटघाटको बारेमा हमादका काकाबाट जानकारी प्राप्त गरेका थिए ।

हमादका काकाको सहयोगमा हमादको घरमा सेलुलर फोन राखियो। शिन बेटका एजेन्टले हमादका काकासँग आफूहरूले यो फोनबाट हमाद र अय्यासको कुराकानी मात्र सुन्न चाहेको बताएका थिए । तर, शिन बेटले त्यसमा १५ ग्राम आरडीएक्स राखेका थिए। अय्यासले फोनमा कुरा गर्न थालेपछि रिमोट कन्ट्रोलबाट फोन विस्फोट भएको थियो ।

यो घटनापछि हमास र हिजबुल्लाहलगायत विश्वभरका इजरायलका शत्रुहरू सतर्क भए । त्यसपछि हमासले स्याटेलाइट फोन प्रयोग गर्न थाल्यो । हिजबुल्लाहले रेडियो तरंगहरूमा चल्ने पेजरलाई अपनायो।

न्युयोर्क टाइम्सको रिपोर्टका अनुसार गत वर्ष अक्टोबर ७ मा इजरायलमा भएको हमलापछि हिजबुल्लाहले ठूलो मात्रामा पेजर प्रयोग गर्न थालेको थियो, ताकि इजरायलको गुप्तचर निकायले उनीहरुलाई ट्र्याक गर्न नसकोस्।

पेजर एक ताररहित यन्त्र हो, जसलाई बिपर पनि भनिन्छ। पेजरहरू पहिलो पटक १९५० मा न्यूयोर्क शहरमा प्रयोग गरिएको थियो। त्यतिबेला यसबाट ४० किलोमिटरको दायरा भित्र सन्देश पठाउन सम्भव थियो। यो १९८० को दशकमा पेजर संसारभर प्रयोग हुन थाल्यो।

२००० पछि वाकी-टकी र मोबाइल फोनले यसलाई प्रतिस्थापन गर्यो। पेजरहरूमा सामान्यतया सानो स्क्रिन हुन्छ र सीमित किप्याडहरू हुन्छ । यो दुई तरिकामा सन्देशहरू पठाउन प्रयोग गरिन्छ – १. भ्वाइस सन्देश २. अल्फान्यूमेरिक सन्देश। लेबनानमा ब्लास्ट भएका पेजरहरू अल्फान्यूमेरिक भएको मिडिया रिपोर्टमा दाबी गरिएको छ ।

पेजरहरूले सन्देशहरू पठाउन रेडियो तरंगहरू प्रयोग गर्छन्। यो बेस स्टेशन मा स्थापित ट्रान्समिटर मार्फत पठाइन्छ। उन्नत पेजरहरूलाई फोन नम्बरहरू जस्तै कोड नम्बरहरू दिइन्छ। त्यो कोड डायल गर्दा सन्देशहरू केवल त्यही पेजरमा स्थानान्तरण हुन्छन्। यो सञ्चारको धेरै सुरक्षित माध्यम हो, जुन कुनै पनि सुरक्षा निकायले सजिलै पत्ता लगाउन सक्दैन। यस्तो उपकरण ट्रेस गर्न यसको दायरामा हुनु आवश्यक छ।

पेजरमा न त जीपीएस हुन्छ न त यसको आईपी ठेगाना नै हुन्छ, जसले गर्दा यसलाई मोबाइल फोन जस्तै ट्रेस गर्न सकिँदैन। पेजर नम्बर परिवर्तन गर्न सकिन्छ, जसका कारण पेजर ट्रेस गर्न सजिलो छैन।

पेजरको विशेषता भनेको एकपटक चार्ज गरेपछि एक हप्ताभन्दा बढी समयसम्म चलाउन सकिन्छ भने मोबाइल एक–दुई दिनमा चार्ज गर्नुपर्छ । यो पेजर दुर्गम स्थानहरूमा प्रयोग हुने प्रमुख कारण हो।

लेबनानमा कसरी हजारौं पेजर विष्फोट भए ?

पेजर कसरी पड्किन्छ भन्ने बारे दुई प्रकारका सिद्धान्तहरू छन्। पहिलो हो ह्याकिंग । अमेरिकी मिडिया हाउस सीएनएनका अनुसार लेबनानमा पेजरहरू ह्याक गरिएको हुन सक्छ र तिनीहरूमा स्थापित लिथियम ब्याट्रीहरू धेरै तताइएकोले विस्फोट भएको हुन सक्छ। तर, यो सम्भावना न्युन छ । अमेरिकाका नेशनल सेक्युरिटी एनालिस्ट डेभिड केनेडीका अनुसार डिभाइस ह्याक गरेर ब्याट्री बढी तताएर लेबनानमा भएको जस्तो विष्फोट हुन सक्दैन ।

दोस्रो हो आपूर्ति श्रृंखला आक्रमण । एक अनुमानअनुसार लेबनानमा विष्फोट भएका पेजरहरूमा आपूर्तिको बेला वा निर्माणको क्रममा विस्फोटकहरू जडान गरिएको हुन सक्छ, जुन विशेष सन्देश प्राप्त हुँदा मात्र विस्फोट हुने गरी सेट गरिएको हुन सक्छ ।

विज्ञहरूले यो सम्भावनामा बढी शंका गरेका छन् । अमेरिकी विश्लेषक जोन हल्टक्विस्ट र डेभिड केनेडी दुवैले यस्तो भएको हुनसक्ने विश्वास गर्छन्। यी पेजरहरू हालै हिजबुल्लाहलाई आपूर्ति गरिएको थियो। ब्रिटिस आर्मीमा कार्यरत एक अधिकारीले नाम नबताउने सर्तमा उक्त पेजरमा १० देखि २० ग्राम उच्च श्रेणीको सैन्य विस्फोटक राखिएको हुनसक्ने बताए ।