काठमाडौं । आइतबार सिरियाको इतिहासमा ऐतिहासिक दिन साबित भयो। १३ वर्षको संघर्षले सफलता पायो र बसर अल-असदको तानाशाही शासनको अन्त्य भयो । यससँगै विगत पाँच दशकदेखि एउटै परिवारमा केन्द्रित रहेको शक्तिको स्वरूप परिवर्तन भयो।

यो दिन १३ वर्षको विनाशकारी युद्धको अन्त्य मात्र होइन, बशर अल-असदको २४ वर्षको अधिनायकवादी शासनको अन्त्य पनि मानिन्छ। अहिले देश विद्रोही सेनाको नियन्त्रणमा छ र हजारौं मानिस राजधानी दमास्कसको सडकमा उत्सव मनाउन भेला भएका छन्। जो अब स्वतन्त्र छौं भन्ने विश्वास गर्छन्।

सन् २००० मा बशर आफ्ना पिता हाफिज अल-असदको मृत्युपछि सत्तामा आएका थिए। बशर अल-असदलाई सुरुमा नेताको रूपमा पनि हेरिएको थिएन। उनले लण्डनमा आँखाको सर्जनको तालिम लिएका थिए र त्यतिबेलासम्म उनी राजनीतिमा आउलान् भन्ने सोचिएको थिएन । तर, अचानक उनका दाजु बासिलको मृत्यु भएपछि असद राजनीतिमा आउनु आवश्यक भयो ।

सन् २००० मा उनका बुबा हाफिज अल-असदको मृत्यु भएपछि उनलाई सिरियाको राष्ट्रपति बनाउन बोलाइएको थियो । उनलाई राष्ट्रपति बनाउन खोज्दा उनको उमेर ३४ वर्ष मात्र थियो । सिरियाको कानुनअनुसार त्यतिबेला राष्ट्रपति बन्न न्युनतम उमेर ४० वर्ष थियो । असदलाई राष्ट्रपति बनाउन सिरियाली संसदले राष्ट्रपति बन्ने न्यूनतम उमेर सीमा ४० बाट घटाएर ३४ वर्ष बनाएको थियो । त्यसपछि बशरले राष्ट्रपति चुनावमा ९७% भन्दा बढी मत प्राप्त गरे।

२०११ मा अरब स्प्रिङ विद्रोहका क्रममा सिरियामा पनि जनता सडकमा उत्रिए र प्रजातन्त्र, नागरिक स्वतन्त्रता र राजनीतिक बन्दीहरूको रिहाइको माग गर्न थाले । बशर अल-असदले यी विरोध प्रदर्शनहरूलाई विदेशी षड्यन्त्रको रूपमा वर्णन गर्दै प्रदर्शनकारीहरूलाई आतंकवादी भने। उनको सेनाले प्रदर्शनकारीहरू विरुद्ध हिंसात्मक कारबाही गर्‍यो, जसले विरोधलाई तीव्र बनायो। चाँडै यो शान्तिपूर्ण आन्दोलन ठूलो सशस्त्र द्वन्द्वमा परिणत भयो।

२०१२ सम्म सिरियाली सेनाले विद्रोहीहरू विरुद्ध हवाई आक्रमण र भारी हतियारहरू प्रयोग गर्न थाल्यो। यो द्वन्द्वले देशलाई टुक्रा टुक्रा पारेको थियो । रुस र इरान जस्ता देशहरूले असदलाई आफ्नो राजनीतिक र सैन्य समर्थनद्वारा सत्तामा राखे।

हिजबुल्लाह जस्ता इरानी समर्थित समूहहरूले पनि द्वन्द्वमा भूमिका खेलेका थिए। असद सरकारलाई मानवअधिकारको घोर उल्लङ्घन गरेको आरोप लगाइएको थियो। उनीमाथि हजारौं मानिसको हत्या, राजनीतिक बन्दीलाई यातना दिएको र रासायनिक हतियार प्रयोग गरेको आरोप लागेको थियो।

२०१८ मा रासायनिक हतियार निषेध संगठनले असद सरकारले डुमामा भएका आक्रमणहरूमा रासायनिक हतियारहरू प्रयोग गरेको थियो भन्ने पुष्टि गर्‍यो। २०२३ मा, फ्रान्सले बशर अल-असद विरुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय गिरफ्तारी वारेन्ट जारी गर्यो। संयुक्त राष्ट्रसंघको अन्तर्राष्ट्रिय अदालतले सिरियाली सरकारलाई यातना र अमानवीय व्यवहार रोक्न आदेश दियो।

२०२३ मा असदलाई अरब लिगमा पुन: समावेश गरियो, जसले उनको अन्तर्राष्ट्रिय स्थितिलाई बलियो बनायो। तर देशभित्रको अवस्था भने उस्तै रह्यो । आर्थिक संकट, मानवीय प्रकोप र राजनीतिक अस्थिरताले सिरियालाई ग्रसित बनाएको थियो। पछिल्लो १० दिनमा सिरियामा अचानक र द्रुत परिवर्तन भयो । विद्रोही सेनाहरूले चाँडै धेरै प्रमुख शहरहरू कब्जा गरे। यस अवधिमा रसिया र इरान जस्ता असदका सहयोगीहरू आफ्नै द्वन्द्वमा व्यस्त थिए।

यो अवस्थाले असद सरकारको पतन भयो। आइतवार, विद्रोहीहरूले दमास्कस कब्जा गरे र बशर अल-असद देशबाट भागे । असदले सत्ता छाडेपछि सिरियामा नयाँ युग सुरु हुने सम्भावना छ । अब मुलुकलाई लोकतन्त्र र स्थायित्वतर्फ लैजाने बेला आएको विद्रोही नेता तथा राजनीतिक विश्लेषकहरू बताउँछन् ।

सिरियन नेटवर्क फर ह्युमन राइट्सका निर्देशक फदेल अब्दुलगानीले भने, “यो दशकौंको दमन र विनाशको अन्त्य हो। हामी आशा गर्छौं कि यो लोकतान्त्रिक सिरियाको जग बसाल्ने अवसर हुनेछ।”