काठमाडौं। अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले सौर्यमण्डलको सबैभन्दा ठूलो ग्रह बृहस्पतिको तेस्रो ठूलो चन्द्रमा आईओमा ज्वालामुखी विस्फोटको भिडियो जारी गरेको छ।

यो भिडियो नासाले आफ्नो जुनो मिसनको अन्तरिक्ष यानबाट यो ज्वालामुखी बिष्फोटको रेकर्ड गरेको हो । उक्त भिडियो अन्तरिक्ष एजेन्सीले सामाजिक सञ्जालमा राखेको छ ।

यस भिडियोमा चन्द्रमाको सतहबाट लाभा बाहिर निस्किरहेको देखिन्छ । आईओमालाई हाम्रो सौर्यमण्डलमा सबैभन्दा सक्रिय ज्वालामुखी चन्द्रमा मानिन्छ। यसको सतहमा ४०० भन्दा बढी सक्रिय ज्वालामुखीहरू छन्, जसमा लगातार विस्फोट भइरहन्छ र लाभा निस्किरहन्छ।

नासाको जुनो मिसनले गरेको अनुसन्धानले आइओमा ज्वालामुखी गतिविधिको ४४ वर्ष पुरानो रहस्य बुझ्न मद्दत गरेको छ। आईओमामा ज्वालामुखी विस्फोटको पहिलो तस्बिर १९७९ मा लिइएको थियो, यहाँ धेरै ज्वालामुखीका पोखरीहरू छन्, जसमा पग्लिएको लाभा रहेको छ।

बृहस्पतिको चन्द्रमा आईओमा विस्फोट हुने ज्वालामुखी लाभा म्याग्माका महासागरहरू भन्दा पनि म्याग्मा कक्षहरूबाट आउँछ। नेचर डटकमका अनुसार यसको सतहमा ज्वालामुखी विस्फोट हुँदा यसको आकार परिवर्तन भइ रहन्छ।

आइओलाइ पहिलो पटक वैज्ञानिक ग्यालिलियो ग्यालिलीले १६१० मा पत्ता लगाएका थिए तर, ज्वालामुखी सक्रिय भएको पत्ता लगाउने कार्य वैज्ञानिक मोराबिटो लिन्डा एले १९७९ मा गरेका थिए।

जुनो मिसनका प्रमुख अनुसन्धानकर्ता स्कट बोल्टनले लिन्डाको खोजी भएदेखि नै वैज्ञानिकहरू आइओको सतहबाट लाभा कसरी बाहिर निस्किरहेको छ भन्ने कुरामा उत्सुक रहेको बताए।

चन्द्रमा आइओमा ज्वालामुखीबाट लाभा विस्फोट भएको पहिलो तस्बिर १९७९ मा नासाको भोइजर १ अन्तरिक्ष यानद्वारा लिइएको थियो। चन्द्रमा आईओमाले बृहस्पतिको वरिपरि अण्डाकार कक्षमा घुम्छ। बृहस्पतिको गुरुत्वाकर्षणले यसमा दबाब दिन्छ, जसले गर्दा यो आकारमा संकुचित हुन्छ।

संकुचनका कारण यसको भित्र तातो बढ्छ र भित्री तहहरूमा दबाब बढ्छ, जसका कारण भित्री चट्टान पग्लिएर लाभा बन्छ। यो लाभा ज्वालामुखीको रूपमा सतहमा निस्कन्छ।

२०२३–२४ मा नासाको जुनो मिसनले डप्लर विधिमार्फत गुरुत्वाकर्षणसँग सम्बन्धित सही डाटा सङ्कलन गरेको थियो। यसले खुलासा गर्‍यो कि आईओमा म्याग्मा महासागरमा नभई कक्षहरूमा अवस्थित रहेको छ।