इलाम। घर नेपालमा तर शिक्षा भारतमा । यस्तै बाध्यता छ इलाम सीमा क्षेत्रका बासिन्दालाई। सीमा क्षेत्रका बालबालिका नजिक विद्यालय नभएका कारण भारतीय विद्यालय पढ्न बाध्य छन्।

नेपालपट्टि विद्यालय नजिक नहुँदा पूर्वी पहाडी जिल्ला सीमा क्षेत्रका बासिन्दालाई समस्या भएको छ। नेपालतर्फ विद्यालय नहुँदा महँगो शुल्कमा बालबालिकालाई पढाउन बाध्य भएका सो क्षेत्रका अभिभावक बताउँछन्।

इलामको सन्दकपुर गाउँपालिका-५ की पेमा तामाङ नौ वर्षकी भइन्। उनी भारतीय विद्यालयमा पढ्छिन्। घर नजिक विद्यालय नभएका कारण भारतमै बसेर पढ्नुपर्ने बाध्यता रहेको उनी बताउँछन्। तामाङ भारतमै छात्रावासमा बसेर पढ्दै आएकी छन्।

नेपालतर्फ भएका विद्यालय पनि बन्द भएपछि सो क्षेत्रका अधिकांश बासिन्दाले बालबालिकालाई भारतीय विद्यालयमा पढाउनुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीय दावा लामाले बताए।

कतिपय अभिभावकले बालबालिकालाई छात्रावास त कतिपयले भारतमै कोठा भाडामा लिएर पढाउने गरेका छन्। नेपालतर्फ विद्याल विद्यार्थी अभावले बन्द भएका कारण समस्या भएको छ।

मानेभन्ज्याङका विभिन्न विद्यालयमा सो क्षेत्रका धेरै विद्यार्थी पढ्ने गरेका छन्। उच्च शिक्षा हासिल गर्न पनि भारतीय विद्यालयकै भर पर्नुपरेको छ। प्राथमिक तहमा स–साना बालबालिका भारतमा पढाउनुपर्दा अभिभावक पिरोलिएका छन्। यता विद्यार्थी अभाव भएको भन्दै सामुदायिक विद्यालय बन्द भएका छन्।

सो क्षेत्रमा नेपालमा निजी विद्यालय छैनन्। भारतसँग सीमा जोडिएको उत्तरी क्षेत्रमा गाउँगाउँमा भएका सामुदायिक विद्यालय बन्द भएका कारण उतै पढ्नुपर्ने बाध्यता छ। कम जनसङ्ख्या भएको सो क्षेत्रमा बालबालिकाको समेत कमी छ। उत्तरी क्षेत्र सन्दकपुर गाउँपालिका, माईजोगमाई गाउँपालिका तथा सूर्योदय नगरपालिका सीमा क्षेत्रका बालबालिकालाई पढ्न समस्या भएको छ।

जौबारी, मेघमा, कालपोखरीलगायत ठाउँमा केही वर्षयता विद्यालय नै बन्द भएपछि बालबालिकालाई प्राथमिक तहबाट नै पढाउन भारतीय क्षेत्रमा अभिभावकसँगै गएर बस्नुपर्ने बाध्यता भएको जौबारीका सोनाम शेर्पाले बताए। लेकाली क्षेत्र भएका कारण बस्ती पातलो छ। जनघनत्व पनि कम छ।

नौ वर्षअघि सन्दकपुर गाउँपालिका–५ जौबारीमा रहेको राष्ट्रिय प्राथमिक विद्यालय बन्द भएको स्थानीय डोमा शेर्पाले बताइन्। कक्षा ५ सम्मसम्म अध्यापन हुने सो विद्यालय विद्यार्थी अभावका कारण २०७२ सालमा बन्द भएको हो।

जौबारीबाट मात्र हाल १४ विद्यार्थी भारत अध्ययनका लागि जाने गरेका छन्। भित्तेमा रहेको विद्यालयसमेत तीन वर्षअघि अन्यत्र सारिएको छ। सो विद्यालय बन्द भएपछि झन समस्या भएको स्थानीयको भनाइ छ।

सन्दकपुर-५ कालपोखरीमा रहेको प्राथमिक विद्यालय, माईजोगमाई-२ मेग्मामा सञ्चालित सरस्वती प्राथमिक विद्यालय, सन्दकपुर-५ कै मजुवामा रहेको प्राथमिक विद्यालय बन्द छन्। नेपालतर्फ नजिक विद्यालय नभएको स्थानीय बताउँछन्।

माईजोगमाई-२ स्थित ज्योति विद्यालय पुग्न चार घण्टा लाग्छ। अन्य गाउँपालिकाको केन्द्र नयाँ बजारमा जानुपर्ने बाध्यता छ। नयाँबजारको विद्यालय पुग्न पनि तीनदेखि चार घण्टा लाग्छ।

लामो समय धाएर बालबालिकालाई विद्यालय पुर्याउँदा अभिभावकले काम गर्न भ्याउँदैनन्। घरका एक जना बालबालिकालाई विद्यालय पुर्याउन र घरसम्म ल्याउन खटिनुपर्ने उहाँहरूको भनाइ छ।

जौबारी, गुराँसे, मेग्मालगायतबाट करिब ३५ विद्यार्थी नेपालको विद्यालय जानबाट वञ्चित भएका माईजोगमाई गाउँपालिका-२ का वडाध्यक्ष डम्बर सुवेदीले बताए। सूर्योदय नगरपालिकाको लामिधुरा क्षेत्रका बालबालिकाले समेत नेपालमा पढ्न पाउँदैनन्। उनीहरू पनि नजिकको भारतीय विद्यालय नै जानुपर्ने बाध्यता छ।

“एउटै विद्यार्थीलाई पढाउन पनि धेरै खर्च हुन्छ। छात्रावास राख्नुपर्छ। नभए कोठा भाडामा लिएर बस्नुपर्छ”, स्थानीय फुर्वा शेर्पाले भनिन्।

सीमा क्षेत्रका कतिपय बालबालिका घरबाटै विद्यालय जाने गरेका छन्। कतिपयले बसमा विद्यार्थी पठाउने गरेका छन्। मानेभन्ज्याङ तुमलिङबाट ११ किलोमिटरको दूरीमा छ। केही अभिभावकले सो दूरीमा अन्य सवारीसाधन प्रयोग गरेर पनि विद्यालय पठाउने गरेका छन्।